Nowotwory głowy i szyi to choroby, którym towarzyszą różne dolegliwości, utrudniające między innymi mówienie, oddychanie czy przyjmowanie pożywienia. Leczenie obejmuje zwykle zabiegi chirurgiczne, powodujące często poważne ubytki czynnościowe i pogorszenie stanu psychicznego pacjenta.
Spis treści:
- Czym są nowotwory głowy i szyi?
- Nowotwory głowy i szyi – czynniki ryzyka
- Nowotwory głowy i szyi – objawy
- Nowotwory głowy i szyi – diagnostyka
- Nowotwory głowy i szyi – badanie patomorfologiczne
- Nowotwory głowy i szyi – leczenie
- Źródła:
Czym są nowotwory głowy i szyi?
Nowotwory głowy i szyi (NGS) to heterogenna grupa schorzeń, jeśli pod uwagę weźmiemy ich etiologię oraz obraz kliniczny. Z uwagi na fakt, że mają jednak one wiele cech wspólnych, klasyfikuje się je jako jedną grupę nowotworów.
Nowotwory głowy i szyi zlokalizowane są w górnej części przewodu pokarmowego i oddechowego. Należą do nich:
- rak jamy ustnej (rak policzka, dziąseł, podniebienia twardego, ustnej części języka i dna jamy ustnej),
- rak wargi,
- rak ustnej części gardła (rak migdałków podniebiennych, rak podniebienia miękkiego),
- rak nosowej i krtaniowej części gardła,
- rak krtani,
- rak jamy nosowej i rak zatok obocznych nosa,
- rak ucha,
- rak gruczołów ślinowych.
Nowotwory głowy i szyi mogą wiązać się z dysfunkcjami związanymi z podstawowymi czynnościami życiowymi, co również wywiera negatywne skutki psychologiczne i społeczne. Stanowią około 5% wszystkich zarejestrowanych nowotworów złośliwych w Polsce. Częściej atakują mężczyzn niż kobiety. Zwykle rozwijają się u osób po 45. roku życia z wyjątkiem raka nosowej części gardła, który diagnozowany jest przede wszystkim u chorych pomiędzy 15. a 35. rokiem życia oraz po ukończeniu 50 lat.
Nowotwory głowy i szyi – czynniki ryzyka
Do rozwoju NGS przyczyniają się między innymi:
- palenie tytoniu – najważniejszy czynnik kancerogenny. Dym tytoniowy uszkadza komórki nabłonka u palacza, ale również u tzw. biernych palaczy, czyli osób, które nie palą papierosów, fajek czy cygar, ale narażone są na wdychanie dymu tytoniowego;
- spożywanie wysokoprocentowego alkoholu;
- zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (ang. human papilloma virus, HPV);
- zakażenie wirusem Epsteina-Barr;
- mechaniczne drażnienie błon śluzowych;
- niedostateczna higiena jamy ustnej.
Nowotwory głowy i szyi – objawy
Objawy nowotworów głowy i szyi zależą od lokalizacji zmiany. Rak języka, wargi, policzka czy innych struktur należących do jamy ustnej objawiają się między innymi niegojącymi się nadżerkami, ranami śluzówki, trudnością w gryzieniu pokarmów (ból), zgrubieniami, zaburzeniami smaku.
Rak krtani i gardła manifestuje się kłopotami w połykaniu pokarmów i napojów, uczuciem ciała obcego w gardle, przewlekłą chrypką.
Objawem raka gruczołów ślinowych jest zwykle niebolesne powiększenie ślinianek. Symptomem raka ucha może być ból, zaburzenia słuchu, wycieki z małżowiny usznej. Rakowi zatok obocznych nosa zwykle towarzyszą miedzy innymi ból i krwawienia z nosa oraz uczucie jego zatkania.
Utrzymywanie się któregokolwiek z powyższych objawów przez okres dłuższy niż 3 tygodnie powinno skłonić do wizyty u lekarza laryngologa.
Nowotwory głowy i szyi – diagnostyka
Diagnostyka nowotworów głowy i szyi w pierwszej kolejności obejmuje wywiad z pacjentem na temat występujących objawów, mogących świadczyć o rozwoju choroby onkologicznej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W dalszej kolejności specjalista przeprowadza badanie fizykalne pod kątem powiększenia i bolesności węzłów chłonnych szyjnych i nadobojczykowych. W zależności od umiejscowienia zgłaszanych dolegliwości, laryngolog przeprowadza wziernikowanie gardła, jamy nosowej, ucha, krtani. Lekarz może zlecić również badania obrazowe: RTG, USG, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, scyntygrafię kości. Ostateczne rozpoznanie dokonywane jest jednak na podstawie badania patomorfologicznego materiału pobranego drogą biopsji wycinkowej, gruboigłowej lub cienkoigłowej.
Nowotwory głowy i szyi – badanie patomorfologiczne
Jak wspomniano wcześniej, najważniejszym badaniem w procesie diagnostyki nowotworów głowy i szyi jest badanie patomorfologiczne – lekarz patomorfolog bada pobrany materiał tkankowy (badanie histopatologiczne) lub komórkowy (badanie cytologiczne) pod kątem obecności komórek nowotworowych. W przypadku zdiagnozowania zmiany nowotworowej ważne jest określenie typu nowotworu, stopnia złośliwości oraz stopnia zaawansowania choroby.
Nowotwory głowy i szyi najczęściej wywodzą się nabłonka (nowotwory nabłonkowe głowy i szyi). Należą do nich:
- rak płaskonabłonkowy o różnym stopniu zróżnicowania – stanowi 95% nowotworów zlokalizowanych w tym regionie ciała;
- rak gruczołowy wywodzący się z nabłonka gruczołowego ślinianek – rzadziej występujący;
- pozostałe: rak drobnokomórkowy neuroendokrynny oraz rak anaplastyczny.
Należy jednak podkreślić, że nowotwory głowy i szyi mogą mieć również charakter nienabłonkowy (np. nerwiak węchowy, przyzwojak).
Nowotwory głowy i szyi – leczenie
Terapią nowotworów głowy i szyi powinien zajmować się interdyscyplinarny zespół lekarzy, w skład którego wchodzi miedzy innymi: onkolog kliniczny, radiolog, chirurg szczękowo-twarzowy oraz radioterapeuta. Ustalając przebieg terapii, specjaliści biorą pod uwagę wiele czynników, do których należą: umiejscowienie i zaawansowanie kliniczne nowotworu, zróżnicowanie histologiczne, wiek pacjenta, stopień jego sprawności, stan odżywienia oraz choroby towarzyszące.
Podstawą leczenia nowotworów głowy i szyi jest zabieg chirurgiczny, mający na celu usunięcie zmiany – konieczne jest całkowite wycięcie nowotworu wraz z bezpiecznym, szerokim marginesem zdrowych tkanek. Zabieg wymaga konieczności zachowania funkcji połykowych, mowy, słuchu, węchu, często konieczne jest uzupełnienie terapii zabiegami odtwórczymi. Niestety postępowanie chirurgiczne w obrębie głowy i szyi bywa mocno okaleczające pacjenta, co jest dla chorego nie tylko problemem natury funkcjonalnej, ale i estetycznej. Przy niektórych lokalizacjach nowotworu (np. w przypadku trudnej dostępności lub niedostępności) dominującą rolę w terapii odgrywa radioterapia (często niekonwencjonalna, np. neutronowa); niekiedy technika chirurgiczna i radioterapia są ze sobą łączone. Radioterapia może poprzedzać zabieg chirurgiczny.
W leczeniu tego rodzaju nowotworów wykorzystywana jest również chemioterapia, immunoterapia czy terapia celowana molekularnie (spersonalizowana). Opracowanie właściwej ścieżki leczenia wymaga indywidualnego podejścia do każdego chorego.
Źródła:
- Michałowska-Kaczmarczyk Anna, Nowotwory regionu głowy i szyi, dostęp: 28.04.2024.
- Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie – Państwowy Instytut Badawczy Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej oraz Fundacja Tam i z Powrotem, Nowotwory głowy i szyi, PROMORO, Warszawa 2020, ISBN: 978-83-65908-78-0.
- Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji Wydział Oceny Technologii Medycznych, Profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów głowy i szyi, Raport w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów (art. 48aa ust. 1 Ustawy), Raport nr: OT.423.3.2018.
- Kawecki Andrzej, Nawrocki Sergiusz, Nowotwory nabłonkowe narządów głowy i szyi, dostęp: 28.04.2024.
