Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi

Nowotwory nabłonkowe (raki) głowy i szyi obejmują nowotwory umiejscowione w okolicy głowy i szyi (poza mózgiem i gałką oczną). Najczęściej są to nowotwory płaskonabłonkowe o rożnym stopniu zróżnicowania. Leczenie, które często wiąże się ze zniekształceniami w obrębie głowy oraz dysfunkcjami czynnościowymi, niesie ze sobą negatywne skutki społeczne oraz psychologiczne.

Spis treści:

1. Nowotwory – podział
2. Czym są nowotwory nabłonkowe głowy i szyi?
3. Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – stadia zaawansowania
4. Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – przyczyny
5. Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – diagnostyka
6. Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – leczenie
7. Źródła

Nowotwory – podział

Nowotwór jest tkanką powstającą w efekcie niekontrolowanego podziału odbiegających w różnych stopniu od normy (zróżnicowania) komórek organizmu. Najczęściej pojawia się w wyniku dziedzicznej mutacji w kodzie genetycznym DNA komórek lub działania na materiał genetyczny czynników środowiskowych (chemicznych, fizycznych, biologicznych – wirusów).

Najbardziej popularna klasyfikacja nowotworów obejmuje ich podział na złośliwe oraz łagodne.
Nowotwór złośliwy to bardzo groźna choroba, niebezpieczna dla zdrowia i życia. W przeciwieństwie do nowotworu łagodnego, zwykle ma tendencję do tworzenia odległych przerzutów, naciekania i niszczenia pobliskich tkanek. Komórki nowotworu złośliwego pod względem budowy w różnym stopniu odbiegają od komórek prawidłowych. Im stopień transformacji nowotworowej jest silniejszy – komórka bardziej odbiega budową od komórki prawidłowej – tym nowotwór jest bardziej niebezpieczny. Nowotwory łagodne zwykle nie zagrażają życiu, choć niektóre z nich mogą ulec zezłośliwieniu – dlatego bardzo ważna jest ich regularna kontrola.

Kolejny, istotny podział nowotworów, tym razem ze względu na rodzaj tkanki z której się wywodzą, wyróżnia między innymi nowotwory nabłonkowe oraz nienabłonkowe.
Nowotwór nabłonkowy (zwany inaczej nowotworem pochodzenia nabłonkowego lub rakiem) wywodzi się z tkanek nabłonkowych, które wyściełają między innymi układ oddechowy, moczowy, rozrodczy, pokarmowy, a także gruczoły i narządy zmysłów. Nowotwory nienabłonkowe mogą wywodzić się np. z tkanki łącznej, komórek układu chłonnego, nerwowego czy komórek barwnikowych skóry.

Czym są nowotwory nabłonkowe głowy i szyi?

Nowotwory nabłonkowe (raki, łąc. carcinoma) głowy i szyi to zmiany o charakterze złośliwym, które zlokalizowane są w:

• jamie ustnej (np. rak języka, rak wargi, rak policzka),
• krtani,
• gardle,
• uszach,
• jamie nosowej,
• zatokach obocznych nosa,
• gruczołach ślinowych.

W naszym kraju raki głowy i szyi stanowią około 5-6% wszystkich nowotworów złośliwych. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Większość nowotworów głowy i szyi to raki płaskonabłonkowe. Cechuje je wzrost miejscowy; niestety dają częste przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych, rzadziej przerzuty odległe. Zwykle rozwijają się u osób w średnim wieku lub u osób starszych.
W zależności od rodzaju raka, jego umiejscowienia oraz stopnia zaawansowania, nowotwory nabłonkowe głowy i szyi dają różne dolegliwości, niektóre z nich w sposób znaczący mogą utrudnić codzienne funkcjonowanie np. poprzez zaburzenia narządu wzroku, mowy, słuchu czy smaku.

Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – stadia zaawansowania

Do opisu stopnia zaawansowania i metody leczenia nowotworów stosuję się klasyfikację TNM (wykorzystywana jest ona również w odniesieniu do zmian w obrębie głowy i szyi):

• T (łac. tumor) – określa rozmiar guza, jego lokalizację oraz stosunek do otaczających tkanek (skala od 0-4).
• N (łac. nodulers) – opisuje stopień rozprzestrzeniania się nowotworu do okolicznych węzłów chłonnych (skala od 0-3, w przypadku niektórych nowotworów do 2 lub 1).
• M (łac. metastases) – określa obecność lub brak przerzutów odległych (skala od 0-1).

Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – przyczyny

Do głównych przyczyn nowotworów nabłonkowych głowy i szyi zaliczamy między innymi:

• palenie papierosów,
• spożywanie alkoholu,
• niewłaściwą higienę jamy ustnej,
• mechaniczne drażnienie błon śluzowych,
• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV, ang. human papilloma virus),
• zakażenie wirusem Epsteina-Barr,
• ekspozycję na promieniowanie jonizujące (w przypadku nowotworu ślinianek),
• zaburzenia genetyczne na poziomie molekularnym.

Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – diagnostyka

Niepokojące objawy ze strony górnego odcinka układu pokarmowego czy oddechowego powinny zostać zgłoszone lekarzowi pierwszego kontaktu lub od razu specjaliście, na ogół stomatologowi czy laryngologowi.
Wywiad lekarski obejmuje rozmowę z pacjentem na temat dolegliwości (np. w zakresie połykania, słuchu, oddychania, artykulacji) lub niepokojących zmian w obrębie głowy czy szyi (np. powiększenie węzłów chłonnych szyjnych czy nadobojczykowych, naloty w jamie ustnej, zgrubienia, nieprzyjemny zapach z ust, krwawienia, opuchlizny, drętwienia itp.). Lekarz, w zależności od lokalizacji i rodzaju zmiany może zlecić badania, do których należą między innymi:

• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny,
• pantomogram żuchwy w wypadku podejrzenia jej naciekania,
• wewnątrzustne USG Dopplera,
• USG węzłów chłonnych szyi,
• endoskopowe badanie laryngologiczne (np. w przypadku podejrzenia raka krtani);
• biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) podejrzanych struktur,
• badanie histopatologiczne, określające między innymi typ histologiczny zmiany, stopień zróżnicowania histopatologicznego, naciek na okoliczne struktury itp.

Nowotwory nabłonkowe głowy i szyi – leczenie

Metoda leczenia dobierana jest indywidualnie dla każdego pacjenta i zależy od wielu czynników, do których zaliczamy między innymi: umiejscowienie zmiany, jej zaawansowanie kliniczne oraz zróżnicowanie histologiczne, wiek chorego, choroby towarzyszące itp.
Terapia nowotworów nabłonkowych głowy i szyi obejmuje takie techniki lecznicze jak: leczenie chirurgiczne, radioterapię, chemioterapię oraz immunoterapię.
Z uwagi na fakt, że leczenie zwykle znacząco wpływa na jakość życia z przyczyn estetycznych i czynnościowych, chorzy poddawani są rehabilitacji, nierzadko konieczne jest wsparcie psychologiczne.

Źródła

1. Praca pod redakcją Tomasza Kaweckiego i Sergiusza Nawrockiego, Nowotwory nabłonkowe narządów głowy i szyi, Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych — 2013 r., aktualizacja 2014, online: http://onkologia.zalecenia.med.pl/, dostęp: 29.10.2023.
2. Posmykiewicz Michał, Rak płaskonabłonkowy – opis i rokowania, online: https://www.doz.pl/czytelnia/a13138-Rak_plaskonablonkowy__opis_i_rokowania, dostęp: 29.10.2029.
3. Krajowy Rejestr Nowotworów, Nowotwory narządów głowy i szyi, online: https://onkologia.org.pl/pl/nowotwory-narzadow-glowy-i-szyi-czym-sa, dostęp: 30.10.2023.
4. Gliński Bogdan, Ząbek Magdalena, Urbański Jacek, Podstawowe zasady postępowania z chorymi na raka płaskonabłonkowego głowy i szyi, Współczesna Onkologia (2006) vol. 10; 6 (263–267).