Badania cytologiczne są dość powszechną metodą diagnostyczną niektórych chorób dróg oddechowych. Właściwa interpretacja wyniku zależy od jakości pobranego materiału oraz od danych dotyczących informacji klinicznych. Warto wiedzieć, jakie metody pobierania materiału do badań oferuje współczesna medycyna. Na czym polega cytologia układu oddechowego?
Spis treści:
- Cytologia układu oddechowego – co to jest?
- Cytologia układu oddechowego – badanie plwociny
- Cytologia układu oddechowego – badanie popłuczyn i wydzielin oskrzelowych
- Wymazy szczoteczkowe
- Cytologia układu oddechowego – płyn z jamy opłucnej
- Cytologia układu oddechowego – biopsja przezoskrzelowa
- Cytologia układu oddechowego – biopsja przez ścianę klatki piersiowej
- Cytologia nosa
- Źródła
Cytologia układu oddechowego – co to jest?
Cytologia układu oddechowego należy do badań morfologicznych, stosowanych w diagnostyce chorób dróg oddechowych. Polega na mikroskopowej ocenie komórek pobranego materiału, między innymi pod kątem zmian nowotworowych oraz zakażeń bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych. W zależności od tego, jak został pobrany materiał do badania cytologicznego układu oddechowego, wyróżniamy:
- Cytologię złuszczeniową – do badania pobiera się materiał który samodzielnie się złuszczył na powierzchni narządu/tkanki lub w postaci wymazu. Pobierane są plwociny, wydzieliny/popłuczyny z drzewa oskrzelowego czy płyny z opłucnej.
- Cytologię aspiracyjną cienkoigłową BAC przezoskrzelową i przez ścianę klatki piersiowej.
Cytologia układu oddechowego – badanie plwociny
W tym przypadku do diagnostyki cytologicznej pobierana jest plwocina, którą pacjent wykrztusza samodzielnie lub w sposób wymuszony (w tej sytuacji stosuje się specjalne inhalacje lub podaje się choremu mukolityczny środek wykrztuśny). Ważne, aby plwocina nie była zmieszana ze śliną, dlatego bardzo istotny jest sposób pozyskania materiału. Zwykle pobiera się go rano, na czczo, po uprzedniej toalecie jamy ustnej, a następnie wkłada do jałowego pojemnika.
Badanie plwociny zaleca się w sytuacji, gdy zachodzi podejrzenie rozwoju raka, a nie ma możliwości (z uwagi na stan zdrowia pacjenta) przeprowadzenia bronchoskopii. Procedurę wykonuje się także w ramach badań przesiewowych u osób z wysokim ryzykiem zachorowania na raka płuc. Tego rodzaju diagnostyka wykorzystywana jest także do wykrywania schorzeń dróg oddechowych o podłożu mikrobiologicznym, zapalnym. Dzięki badaniu plwociny można zdiagnozować takie schorzenia jak np. zapalenie płuc czy gruźlica.
Badanie plwociny nie jest inwazyjne i nie obciąża pacjenta, ale charakteryzuje się ograniczoną dokładnością – niestety często daje wynik fałszywie ujemny. Prawidłowo odkrztuszony, pobrany i zbadany materiał pozwala niekiedy na zdiagnozowanie raka płuca zajmującego duże oskrzela oraz na sklasyfikowanie raka jako drobnokomórkowego lub niedrobnokomórkowego (NDPR – niedrobnokomórkowy rak płuca), niekiedy ze wskazaniem podtypu raka nie drobnokomórkowego (np. raka gruczołowego). W sytuacji gdy badanie cytologiczne plwociny wykaże zmiany nowotworowe, niezbędna jest dalsza, pogłębiona diagnostyka histopatologiczna.
Cytologia układu oddechowego – badanie popłuczyn i wydzielin oskrzelowych
Popłuczyny i wydzieliny oskrzelowe do badania cytologicznego pobierane są w trakcie bronchoskopii (ang. bronchofiberoscopy BF). Wskazaniem do przeprowadzenia tego rodzaju diagnostyki jest dodatni wynik badania cytologicznego plwociny lub nieprawidłowości (zwłaszcza pod kątem zmian nowotworowych) w badaniach obrazowych.
Pacjentowi podaje się do oskrzeli pewną określoną ilość roztworu fizjologicznego, a następnie odsysa go – razem z płynem pobierane są komórki zlokalizowane w oskrzelach i pęcherzykach.
Badanie charakteryzuje się dość wysoką skutecznością, szczególnie w diagnozowaniu zmian umiejscowionych śródoskrzelowo. Badanie popłuczyn i wydzielin oskrzelowych wykorzystywane jest również w celu diagnostyki mikrobiologicznej.
Wymazy szczoteczkowe
Bywa, że lekarz podejmuje decyzję o pobraniu wymazu z dróg oddechowych (również z części obwodowych oskrzeli) przy pomocy specjalnej szczoteczki. Badanie to przeprowadza się podczas bronchoskopii i jest bardzo przydatne w diagnostyce mikrobiologicznej oraz nowotworowej (pozwala na rozpoznanie raka, określenie typu: drobnokomórkowy, niedrobnokomórkowy, ale także sugestię podtypu NDRP). Ponadto pozyskane komórki są cennym materiałem do badań molekularnych.
Cytologia układu oddechowego – płyn z jamy opłucnej
Pojawienie się płynu w jamie opłucnej może mieć różne przyczyny. Objaw ten bywa skutkiem chorób nowotworowych, zakaźnych lub wynika ze schorzeń trzustki czy serca. Płyn w jamie opłucnej może towarzyszyć również reumatoidalnemu zapaleniu stawów, zatorowości płucnej czy krwiakowi opłucnej. Gdy się pojawi, niezbędne jest ustalenie przyczyny tego stanu rzeczy – jednym z badań, które pomagają w zasugerowaniu tła choroby jest badanie cytologiczne płynu z jamy opłucnej. Badając płyn, cytodiagnosta różnicuje komórki w zależności od przyczyn jego pojawienia się w drogach oddechowych.
Cytologia układu oddechowego – biopsja przezoskrzelowa
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa przezoskrzelowa (ang. transbronchial fine needle aspiration biopsy – TBNA) to badanie przeprowadzane w trakcie bronchoskopii. Wskazaniem do jej wykonania są wykryte zmiany śródśluzówkowe i okołooskrzelowe. Lekarz może skierować pacjenta na badanie również w celu diagnostyki powiększonych węzłów chłonnych śródpiersia oraz wnęki płuca.
Cytologia układu oddechowego – biopsja przez ścianę klatki piersiowej
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa przez ścianę klatki piersiowej (ang. transthoracic fine needle aspiration biopsy – TTNA) to badanie, które wykonywane jest pod kontrolą USG, RTG lub tomografii komputerowej. Dzięki niemu możliwe jest zdiagnozowanie zmian obwodowych płuc, pojedynczych guzków oraz guzków wieloogniskowych, z których nie ma możliwości pobrania materiału do badań podczas bronchoskopii.
Cytologia nosa
Analizując zagadnienie badań cytologicznych układu oddechowego nie można zapomnieć o jamie nosa, z której również pobiera się materiał do badań mikroskopowych. Badanie przeprowadza się między innymi w celu diagnostyki przewlekłych nieżytów nosa, alergii czy przewlekłego zapalenia zatok – cytogram daje szanse na różnicowanie alergicznych oraz niealergicznych nieżytów nosa.
Źródła:
- Langfort Renata, Diagnostyka morfologiczna w chorobach płuc. Rodzaje materiałów I zasady przygotowania do badania histopatologicznego, Polish Journal of Pathology Supplement, 2010; 1 (SUPLEMENT 1): 1-12.
- Polskie Towarzystwo Patologów, Standardy organizacyjne oraz standardy postępowania w patomorfologii, Wytyczne dla zakładów/pracowni patomorfologii, online: http://pol-pat.pl/index.php/2020/08/29/standardy-i-wytyczne-w-patomorfologii/, dostęp: 08.07.2023.
- Gajewski Kornel, Badanie płynu opłucnowgo, online: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/150488,badanie-plynu-oplucnowego, dostęp: 08.07.2023.
- Olszewski Włodzimierz T, Diagnostyka cytologiczna, online: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1046,diagnostyka-cytologiczna, dostęp: 08.07.2023.
