W skali świata, nowotwory krwi diagnozuje się u ponad miliona osób rocznie. Objawy choroby są niespecyficzne, dlatego często nie jest ona wykrywana na wczesnym etapie rozwoju. Na szczęście, dzięki dostępowi do nowoczesnych terapii, rokowania pacjentów hematoonkologicznych w ostatnich latach uległy poprawie.
Spis treści:
- Czym są nowotwory układu krwiotwórczego?
- Jak powstają nowotwory krwi?
- Nowotwory krwi – przyczyny
- Nowotwory krwi – objawy
- Nowotwory krwi – diagnostyka
- Nowotwór krwi – morfologia
- Nowotwory krwi – leczenie
- Nowotwory krwi u dzieci
- Nowotwory krwi w starszym wieku
- Źródła
Czym są nowotwory układu krwiotwórczego?
Nowotwory układu krwiotwórczego (czasami potocznie i błędnie określane jako nowotwory krwiotwórcze) to grupa różnych chorób nowotworowych, atakujących system krwionośny, samą krew, szpik kostny oraz układ limfatyczny.
Nowotwory układu krwiotwórczego dzielimy na:
- nowotwory krwi wywodzące się ze szpiku kostnego (np. białaczki, nadpłytkowość samoistna czy czerwienica prawdziwa),
- nowotwory wywodzące się układu chłonnego/limfatycznego (np. chłoniaki, przewlekła białaczka limfocytowa).
Białaczki, w zależności od rodzaju przebiegu (ostre i przewlekłe) oraz źródła pochodzenia (szpikowe i limfatyczne), dzielimy na następujące rodzaje:
- białaczka ostra szpikowa – AML (ang. acute myelogenous leukemia),
- białaczka ostra limfoblastyczna – ALL (ang. acute lymphoblastic leukemia),
- białaczka przewlekła szpikowa – CML (ang. chronic myeloid leukemia),
- białaczka przewlekła limfocytowa – CLL (ang. chronic lymphocytic leukemia).
Jak powstają nowotwory krwi?
Wszystkie komórki krwi pochodzą od krwiotwórczych komórek macierzystych – w szpiku kostnym powstają różne typy komórek krwi, które przedostają się do krwiobiegu. Są to erytrocyty (czerwone krwinki), leukocyty (białe krwinki) oraz trombocyty (płytki krwi). W zdrowym organizmie do krwiobiegu uwalniane są jedynie dojrzałe komórki. Jeśli proces dojrzewania, różnicowania i naturalnego obumierania komórek zostanie zakłócony, może to skutkować powstaniem komórek nowotworowych (niedojrzałe, nieprawidłowe komórki) i ich przedostaniem się do krwiobiegu. Zaczynają one namnażać się w niekontrolowany i niepohamowany sposób, wypierając prawidłowe komórki krwi. Co więcej, komórki nowotworowe są z natury nieśmiertelne, a więc ich liczba w organizmie stale narasta. Dlatego osoba chora na nowotwór krwi zwykle cierpi na niedobór krwinek czerwonych (anemia) oraz płytek krwi (małopłytkowość).
Nowotwory krwi– przyczyny
Przyczyny powstania nowotworu krwi nie są do końca poznane. Przyjmuje się jednak, że czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na tego typu schorzenie są między innymi:
- niektóre wirusy (np. wirus HIV),
- zaburzenia genetyczne (np. związek z zespołami Downa czy Blooma),
- ekspozycja na promieniowanie jonizujące,
- oddziaływanie szkodliwych związków chemicznych (np. pestycydy, herbicydy, pochodne benzenu),
- obniżona odporność organizmu (np. supresja farmakologiczna po przeszczepie),
- palenie tytoniu,
- niektóre choroby szpiku (np. zespół mielodysplastyczny),
- stosowanie chemioterapii i/lub radioterapii.
Nowotwory krwi– objawy
Objawy nowotworu krwi nie są jednoznaczne, dlatego często bywają przypisywane innym jednostkom chorobowym. Najczęściej chory skarży się na ogólne zmęczenie, osłabienie organizmu, bóle głowy czy bóle brzucha. Nierzadko objawem nowotworu krwi jest nadmierna potliwość (tzw. zlewne poty, zwłaszcza nocą), kołatanie serca, powiększone węzły chłonne. Chorzy często zgłaszają podwyższoną temperaturę ciała lub niezamierzony spadek masy ciała. Charakterystycznym objawem mogą być krwawienia, wybroczyny i zmiany na skórze.
Nowotwory krwi– diagnostyka
Aby potwierdzić lub wykluczyć nowotwór krwi, lekarz może zlecić pacjentowi przeprowadzenie licznych badań. Jednakże, pierwszym i podstawowym badaniem jest morfologia krwi obwodowej z rozmazem. W przypadku nieprawidłowości w obrazie krwi lekarz, w zależności obrazu klinicznego pacjenta, może zlecić niektóre z wymienionych poniżej badań:
- badanie biochemiczne krwi: dehydrogenaza mleczanowa (LDH), beta-2-mikroglobulina, enzymy wątrobowe, wskaźniki nerkowe, glukoza, kwas moczowy, proteinogram,
- odczyn Biernackiego ob.,
- badanie w kierunku zakażenia wirusem HIV,
- badanie identyfikujące komórkowe markery powierzchniowe charakterystyczne dla określonych nowotworów krwi (badanie cytometryczne),
- badanie cytogenetyczne (badanie chromosomów oraz genów),
- badanie histopatologiczne (badanie węzła chłonnego w przypadku podejrzenia chłoniaka)
- biopsja szpiku kostnego na drodze biopsji aspiracyjnej (pobranie próbki szpiku kostnego) lub trepanobiopsji (pobranie niewielkiej próbki kości zawierającej szpik kostny),
- badania obrazowe.
Nowotwory krwi– morfologia
Podstawowym badaniem , wskazującym na rozwój nowotworu krwi, jest morfologia krwi obwodowej z rozmazem – w przypadku pojawienia się choroby, wykazuje ona nieprawidłowe zmiany w liczebności składników krwi. Dlatego tak ważne jest robienie morfologii minimum raz w roku – w ten sposób możliwe jest wykrycie choroby na wczesnym etapie rozwoju, co rzutuje na rokowania.
Nowotwory krwi– leczenie
Leczenie nowotworów układu krwiotwórczego zależy od rodzaju nowotworu, stopnia jego zaawansowania oraz ogólnej kondycji chorego. Leczenie prowadzą specjaliści onkolodzy i hematolodzy. W niektórych przypadkach (np. w sytuacji chłoniaka grudkowego przebiegającego w sposób bezobjawowy), lekarz może zadecydować o niewdrażaniu leczenia przeciwnowotworowego. W terapii nowotworów krwi stosuje się chemioterapię, leki ukierunkowane molekularnie, radioterapię oraz leki sterydowe. Dla ratowania zdrowia i życia chorego czasami niezbędne jest przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych (przy wykorzystaniu komórek macierzystych pacjenta lub zdrowego dawcy). W procesie leczenia często łączy się kilka metod – terapia powinna być przeprowadzana w wyspecjalizowanych ośrodkach medycznych.
Nowotwory krwi u dzieci
Nowotwory wieku dziecięcego są schorzeniami rzadkimi – w Polsce co roku diagnozuje się je u blisko 1100 – 1200 małoletnich. Około 40% przypadków wiąże się z nowotworami układu krwiotwórczego. Ostra białaczka limfoblastyczna jest najczęstszą chorobą nowotworową osób do 18. roku życia oraz najczęstszym typem białaczki u dzieci.
Nowotwory krwi w starszym wieku
Częstość występowania nowotworów krwi wzrasta wraz z wiekiem, niektóre z nich występują wyłączenie u osób starszych – np. szpiczak plazmocytowy (szpiczak mnogi) najczęściej rozpoznawany jest u osób pomiędzy 65. a 74. rokiem życia.
Zapadalność na nowotwory krwi u seniorów, którzy ukończyli 65. lat, jest kilkukrotnie większa niż u osób w przedziale wiekowym 45-64 lata. Na szczęście współczesne metody terapeutyczne dają pacjentom w podeszłym wieku szansę skutecznego leczenia.
Źródła
- Fundacja DKMS, Czym są nowotwory układu krwiotwórczego?, online: https://www.dkms.pl/dawka-wiedzy/o-nowotworach-krwi, dostęp: 13.10.2023.
- Fundacja OnkoCafe, Hematologia – poradnik pacjenta, wydanie III uzupełnione, Część I – Nowotwory Krwi pod redakcją Anny Świebody-Sadlej.
- Fundacja DKMS, Nowotwory krwi: rodzaje i objawy, online: https://www.dkms.pl/dawka-wiedzy/o-nowotworach-krwi/nowotwory-krwi-rodzaje, dostęp: 13.10.2023.
- Broczek Katarzyna, Nowotwory układu krwiotwórczego i chłonnego u osób w starszym wieku, online: https://podyplomie.pl/onkologia/32551,nowotwory-ukladu-krwiotworczego-i-chlonnego-u-osob-w-starszym-wieku, dostęp: 13.10.2023.
- Gośliński Jarosław, Szpiczak plazmocytowy (mnogi) – co to za choroba?, online: https://www.zwrotnikraka.pl/szpiczak-plazmocytowy-mnogi-co-to-za-choroba/, dostęp: 23.10.2023.
- Puls Medycyny, Nowotwory krwi – podstawowe znaczenie ma wczesna diagnostyka, online: https://pulsmedycyny.pl/nowotwory-krwi-podstawowe-znaczenie-ma-wczesna-diagnostyka-1194351, dostęp: 13.10.2023.
