Odpowiedzialne podejście do własnego zdrowia zakłada regularne wizyty u lekarza dermatologa oraz obserwowanie zmian skórnych. Takie działania zwiększają szansę na wczesne wykrycie oraz skuteczne leczenie nowotworu skóry. Jak rozpoznać czerniaka? Jakie są jego objawy oraz przyczyny powstawania?
Spis treści:
- Co to jest czerniak?
- Czerniak – przyczyny nowotworu skóry
- Czerniak – objawy. Jak rozpoznać czerniaka?
- Jak rozpoznać czerniaka – diagnostyka
- Czerniak – działania profilaktyczne
- Źródła
Co to jest czerniak?
Czerniak (łac. melanoma malignum) to złośliwy nowotwór pochodzenia nienabłonkowego, który wywodzi się z komórek barwnikowych – melanocytów. Choć kojarzymy go głównie jako chorobę skóry, to prawda jest taka, że może on rozwinąć się również na powierzchni błon śluzowych przewodu pokarmowego oraz w gałce ocznej. Niestety liczba zachorowań w Polsce na ten rodzaj nowotworu dynamicznie wzrasta – każdego roku diagnozuje się od 3500 do około 4000 nowych przypadków.
Czerniak należy do bardzo groźnych chorób, ponieważ może dawać szybkie przerzuty nie tylko do okolicznych węzłów chłonnych, ale również przerzuty odległe, najczęściej do mózgu, płuc oraz kości.
Czerniak – przyczyny nowotworu skóry
Jedną z podstawowych przyczyn rozwoju czerniaka jest nadmierna ekspozycja ciała na działanie promieniowania ultrafioletowego naturalnego (słońce) lub sztucznego (solaria). Intensywne opalanie, prowadzące do oparzeń (szczególnie w młodym wieku), wiąże się z podwyższonym ryzykiem wystąpienia nowotworu skóry. Na szkodliwe działanie promieni ultrafioletowych w szczególny sposób narażone są osoby o jasnej karnacji, mające piegi, włosy rude lub blond oraz niebieskie oczy.
Jakie są jeszcze przyczyny czerniaka? Bardzo istotne jest obciążenie rodzinne – jeśli ktoś z najbliższych krewnych w przeszłości cierpiał na czerniaka, wówczas ryzyko zachorowania na tę chorobę wyraźnie wzrasta. Dodatkowo, szczególną czujność powinny zachować osoby, które na skórze mają sporą liczbę znamion barwnikowych (zwłaszcza atypowych), głównie w miejscach, które są stale drażnione, np. stopy, plecy w punktach styku z biustonoszem itp.
Czerniak – objawy. Jak rozpoznać czerniaka?
Wygląd czerniaka na ogół jest na tyle charakterystyczny, że każdy z nas obserwując niepokojące zmiany barwnikowe na skórze może rozpoznać ich cechy typowe dla melanoma i natychmiast poddać się konsultacji dermatologa. Niekiedy decydujące mogą być nawet dni. Istotne dla rozpoznania czerniaka są cechy melanotycznej zmiany skórnej ułożone przez ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego w łatwy do zapamiętania algorytm ABCDE. W skład zestawu cech charakterystycznych skórnej zmiany barwnikowej wchodzą:
- A (Asymmetry – asymetria) – asymetria, znamiona „wylewają się” w jedną stronę, podczas gdy zmiany łagodne są regularne: owalne lub okrągłe.
- B (Borders – granice) – nierówne, nieregularne, poszarpane brzegi.
- C (Color – kolor) – zmiana koloru, nierówne rozłożenie barwnika, zwykle od beżu do czerni, niekiedy kolor czerwony i inne.
- D (Diameter – średnica) – zwykle wielkość, zmiany powyżej 6 mm.
- E (Evolution – ewolucja) – postępujące zmiany zachodzące w znamieniu: kolor, wielkość, grubość, krwawienie, sączliwość.
Jakakolwiek zmiana w dotychczasowym wyglądzie znamion barwnikowych wymaga absolutnej uwagi i czujności. Jeśli znamię zaczyna swędzieć, krwawić lub zmieniać się (np. zwiększać swój rozmiar, zmieniać kolor), wówczas jak najszybciej należy udać się na wizytę do lekarza dermatologa.
Jak rozpoznać czerniaka – diagnostyka
Jak rozpoznać czerniaka? Podstawowym badaniem diagnozującym czerniaka jest badanie histopatologiczne. Każdą podejrzaną zmianę należy w całości usunąć chirurgicznie (wraz z marginesem zdrowej skóry) i przekazać do laboratorium patomorfologicznego celem oceny pod kątem złośliwej zmiany nowotworowej. Gdy wynik wskaże na rozwijającego się czerniaka, lekarz decyduje o dalszym postępowaniu. Do badań diagnostycznych, związanych z czerniakiem, należą między innymi USG regionalnego obszaru chłonnego oraz biopsja węzła wartowniczego – pierwszego na linii spływu chłonki z obszaru usuniętego czerniaka. Dodatkowo specjalista może zalecić wykonanie morfologii krwi, prób wątrobowych czy (w celu wykluczenia przerzutów do płuc) badania obrazowego klatki piersiowej (RTG, rezonans magnetyczny).
Niestety czerniak należy do agresywnych nowotworów i często daje szybkie przerzuty. Dlatego tak ważna jest wiedza, że wczesne wykrycie choroby oraz wdrożenie prawidłowej terapii zwiększa szansę na całkowite wyleczenie.
Czerniak – działania profilaktyczne
Jak ograniczyć ryzyko rozwoju czerniaka? Pamiętajmy, że tego rodzaju nowotwór może powstać zarówno na skórze dotychczas niezmienionej, jak i na podłożu znamienia barwnikowego. Dlatego przynajmniej raz w miesiącu należy oglądać (zgodnie z algorytmem ABCDE) całe ciało pod kątem pojawienia się nowych zmian oraz obserwacji już istniejących. Pamiętajmy, że nowotwór może rozwijać się w miejscach, które nie mają styczności z promieniowaniem ultrafioletowym, np. na wargach sromowych czy okolicach odbytu.
Raz w roku należy udać się do lekarza dermatologa, który jest w stanie znacznie dokładniej ocenić zmiany na skórze pod kątem nieprawidłowości typowych dla nowotworu złośliwego skóry. Zwykle przeprowadza on badanie zwane dermatoskopią (dermoskopią) lub wideodermatoskopią.
Działania profilaktyczne to również unikanie intensywnego opalania się (najlepiej korzystać ze słońca do godziny 10:00 oraz po godzinie 15:00). Podczas kąpieli słonecznych oraz wycieczek i wędrówek górskich należy pamiętać o stosowaniu kosmetyków do opalania z filtrem UV, zakładaniu czapki/kapelusza oraz dobrej jakości okularów słonecznych.
Źródła:
- Gośliński Jarosław, Tydzień świadomości czerniaka 2022, 17 maja 2022, online: https://www.zwrotnikraka.pl/tydzien-swiadomosci-czerniaka, dostęp: 17.01.2023.
- Gośliński Jarosław, Czerniak – objawy i diagnostyka nowotworu skóry, 11 września 2020, online: https://www.zwrotnikraka.pl/czerniak-objawy-raka-skory, dostęp: 18.01.2023.
- Czerniak złośliwy skóry – Melanoma malignum, online: https://www.onkonet.pl/dp_czerniakzs.php dostęp: 18.01.2023
