Rak żołądka – przyczyny, objawy, leczenie

Rak żołądka jest niezwykle podstępnym nowotworem złośliwym, ponieważ na wczesnym etapie rozwoju bardzo często nie daje żadnych objawów. W związku z tym niestety rokowania zazwyczaj nie są pomyślne. Jak przebiega leczenie raka żołądka? Czy można zapobiegać chorobie?

Spis treści:

1. Rak żołądka – co to za choroba?
2. Rak żołądka – przyczyny
3. Rak żołądka – objawy
4. Rak żołądka – diagnostyka
5. Rak żołądka – leczenie chirurgiczne
6. Rak żołądka – leczenie wspomagające
7. Rak żołądka – przerzuty
8. Rak żołądka – rokowania
9. Rak żołądka – zapobieganie
10. Źródła

Rak żołądka – co to za choroba?

Rak żołądka to choroba nowotworowa o charakterze złośliwym, powstająca w tkankach wyściełających żołądek – w większości przypadków wywodzi się z błony śluzowej. Najczęściej występującym typem raka żołądka (90-95% przypadków) jest gruczolakorak (łac. adenocarcinoma) zwany inaczej rakiem gruczołowym żołądka – w obrazie histopatologicznym wyróżniamy:

• raka gruczołowego typu jelitowego – około 60% przypadków, najczęściej umiejscowiony obwodowo, częściej występuje u mężczyzn;
• raka gruczołowego typu rozlanego – około 30% przypadków, zwykle rozwija się w części żołądka położonej bliżej przełyku;
• raka gruczołowego typu mieszanego – około 10% przypadków, klinicznie traktowany jak rak rozlany.

Nowotwory te są typami raka w znaczeniu medycznym, czyli wywodzącym się z tkanki nabłonkowej. Oprócz gruczolakoraka, do nowotworów złośliwych żołądka zaliczamy:

• chłoniaki – wywodzą się z komórek układu odpornościowego zlokalizowanych w ścianie żołądka;
• nowotwory wywodzące się ze zrębu przewodu pokarmowego, komórek śródmiąższowych Cajala;
• zmiany o charakterze neuroendokrynnym, wywodzące się z komórek nerwowych lub endokrynnych żołądka

Wg danych udostępnionych przez Krajowy Rejestr Nowotworów, w 2020 roku w Polsce zdiagnozowano raka żołądka u 4505 osób – nasz kraj zajął w tym roku trzecie (po Ukrainie i Rosji) miejsce wśród krajów Europy Centralnej i Wschodniej pod względem częstości zachorowań na raka żołądka. W tym samym czasie, w Europie zanotowano ponad 136 000 przypadków raka żołądka.

Rak żołądka – przyczyny

Przyczyny raka żołądka nie są do końca poznane. Wiadomo, że choroba atakuje zwykle po 45. roku życia, częściej mężczyzn niż kobiety.
Zakłada się, że rak gruczołowy typu jelitowego związany jest najczęściej z przewlekłym zapaleniem błony śluzowej, który prowadzi do jej dysplazji, a następnie do raka żołądka. Główną przyczyną tego typu zmian jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori (patogen ten odpowiada za około 80% przypadków zachorowań na raka żołądka). Rzadziej występujący rak gruczołowy typu rozlanego często związany jest z mutacją genetyczną (mutacją germinalną w genie CDH1 kodującym kadherynę E). Raka żołądka może wywołać również mutacja w genie BRCA1/BRCA2, niedokrwistość złośliwa i polipy żołądka.
Zakłada się, że istnieje szereg czynników, które dodatkowo mogą zwiększyć prawdopodobieństwo zachorowania na raka żołądka. Należą do nich między innymi:

• dieta bogata w sól, azotany i azotyny, uboga w świeże owoce i warzywa,
• nadwaga, otyłość,
• palenie tytoniu/żucie produktów tytoniowych,
• narażenie na niektóre czynniki chemiczne,
• spożywanie alkoholu,
• stan po częściowej resekcji żołądka,
• grupa krwi A,
• występowanie polipów gruczolakowych.

Rak żołądka – objawy

Rak żołądka na wczesnym etapie rozwoju nie daje w większości przypadków żadnych objawów. Niewielkim zmianom w błonie śluzowej niekiedy mogą towarzyszyć mało charakterystyczne objawy, takie jak np. dyskomfort (ucisk, niewielki ból) w nadbrzuszu lub śródbrzuszu, wzdęcia, nudności czy odbijanie. Symptomy te mogą zwiastować szereg różnych innych schorzeń układu pokarmowego (np. chorobę wrzodową żołądka) lub przejściową niestrawność. Dlatego często są bagatelizowane nie tylko przez chorych, ale niestety również przez lekarzy pierwszego kontaktu, którzy bez przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki zlecają stosowanie leków przeciwbólowych czy przeciwwrzodowych.
Inaczej sprawa wygląda w sytuacji, gdy nowotwór jest w stadium zaawansowanym. Wówczas chory wyraźniej gorzej się czuje, a symptomy raka są bardziej dokuczliwe. Bardzo często występuje utrzymujący się ból jamy brzusznej o różnym natężeniu. Typowym objawem raka żołądka jest brak apetytu, wczesne uczucie sytości, niezamierzony spadek masy ciała, nudności, wymioty, zgaga, kwaśny posmak w ustach czy wodobrzusze. Bywa, że pojawiają się kłopoty z połykaniem pokarmów i napojów. Nierzadko obserwuje się krwawienie z przewodu pokarmowego: jawne (krwawe wymioty) lub utajone (smoliste stolce). Chorzy często zgłaszają przewlekłe zmęczenie i osłabienie. W badaniu fizykalnym jamy brzusznej lekarz może wyczuć guz w jamie brzusznej, powiększenie wątroby lub powiększenie węzłów chłonnych w lewym dole nadobojczykowym (Virchowa).

Rak żołądka – diagnostyka

Nie wolno bagatelizować żadnych objawów ze strony przewodu pokarmowego, które mogą świadczyć o rozwoju groźnej choroby nowotworowej – rak żołądka daje niespecyficzne symptomy. W sytuacji ich pojawienia się, należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub gastrologa.
Po przeprowadzeniu wywiadu na temat dolegliwości, specjalista przystępuje do badania fizykalnego jamy brzusznej oraz węzłów chłonnych w okolicy dołu nadobojczykowego, pachowego i okolicy pępka. Jeśli uzna za konieczne, zleci odpowiednie badania diagnostyczne.
Najważniejszym badaniem przeprowadzanym w kierunku raka żołądka (tzw. złoty standard) jest gastroskopia, która umożliwia rozpoznanie schorzenia na każdym etapie jego rozwoju, a także wykrycie stanów przednowotworowych (szacuje się, że czułość endoskopii w przypadku raka żołądka przekracza 90%). W trakcie gastroskopii specjalista wprowadza (przez usta lub nos) do żołądka pacjenta cienki, elastyczny przewód zakończony układem optycznym –dający możliwość obserwowania kondycji górnego odcinka przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka i częściowo jelita cienkiego). W razie potrzeby pobiera wycinki tkanek do badania histopatologicznego – badanie nie rozstrzyga czy żołądek został zaatakowany przez nowotwór złośliwy, a jeśli tak, to z jakim typem histologicznym raka chory musi się zmierzyć.
Niekiedy lekarz może zlecić laparoskopię, pozwalającą, poza obserwacją, na podanie do jamy brzusznej określoną ilość płynu, który po odessaniu trafia to laboratorium patomorfologicznego – zabieg ten nosi nazwę płukania jamy otrzewnowej i stosuje się go zwykle po rozpoznaniu raka żołądka, przed planowaną operacją.
W celu dokonania pełnej diagnostyki, specjalista może również zlecić:

• morfologię krwi z rozmazem,
• badanie biochemiczne krwi,
• oznaczenie markerów nowotworowych (CEA i CA19-9),
• USG czy tomografię komputerową jamy brzusznej,
• badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego z użyciem kontrastu.

Rak żołądka – leczenie chirurgiczne

Leczenie raka żołądka zależy o wielu czynników i jest ustalane indywidualnie dla każdego chorego. Najlepiej, jeśli decyzja o rodzaju terapii podejmowana jest w ramach wielodyscyplinarnego konsylium – leczenie chorych na raka zaleca się przeprowadzać w ośrodkach dysponujących odpowiednim doświadczeniem i wielodyscyplinarnym zespołem specjalistów. Pod uwagę bierze się wiek i stan ogólny pacjenta, stopień zaawansowania choroby oraz typ histologiczny nowotworu. Warto wiedzieć, że raka żołądka można poddać skutecznej terapii, o ile choroba zostanie zdiagnozowana wcześnie.
Podstawą leczenia jest postępowanie chirurgiczne. W przypadku raka na bardzo wczesnym etapie rozwoju, zwykle podejmuje się decyzję o usunięciu zmiany metodą endoskopową – w trakcie gastroskopii lekarz wycina nowotwór wraz z marginesem zdrowych tkanek. W sytuacji gdy rak żołądka jest rozległy, konieczne może się stać usunięcie części lub całego żołądka wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi.

Rak żołądka – leczenie wspomagające

W przypadku raka żołądka, może zostać również podjęta decyzja o wprowadzeniu leczenia systemowego, obejmującego chemioterapię i/lub radioterapię – jej rozpoczęcie przed operacją ma za zadanie zmniejszenie rozmiarów guza, aby można go było łatwiej i skutecznej usunąć. Leczenie systemowe po operacji ma na celu eliminację komórek nowotworowych, które pozostały w tkankach żołądka lub okolicznych węzłach chłonnych.
Jeśli pacjent zakażony jest Helicobacter pylori, konieczne jest wdrożenie terapii mającej na celu eradykację tej bakterii. Niekiedy niezbędne staje się wsparcie psychologiczne – w procesie zdrowienia, niezwykle ważne jest pozytywne nastawienie chorego do schorzenia i chęć walki z groźnym nowotworem. Nadzieją dla chorych na zaawansowanego raka żołądka może być immunoterapia.
Warto pamiętać, że wdrożenie wielokierunkowego leczenia poprawia jakość oraz długość życia chorego.

Rak żołądka – przerzuty

Rak żołądka na wczesnym etapie rozwoju bardzo rzadko daje przerzuty. Zmiany zaawansowane najczęściej skutkują przerzutami do okolicznych węzłów chłonnych lub do odległych struktur, takich jak np. wątroba czy jajnik.

Rak żołądka – rokowania

Rokowanie związane z rakiem żołądka zależy od wielu czynników, do których należy między innymi wielkość zmiany, jej charakter, obecność przerzutów itp. Niestety jest to choroba bardzo podstępna – jak wspomniano wcześniej, na wczesnym etapie rozwoju najczęściej nie daje charakterystycznych objawów, a jeśli się pojawią, zwykle przypisywane są innym jednostkom chorobowym. To dlatego nowotwór ten jest bardzo groźny – u około 90% chorych, w momencie diagnozy schorzenie jest w stadium zaawansowanym, często uniemożliwiającym skuteczne leczenie (rak żołądka w ujęciu globalnym uznawany jest za trzecią przyczynę zgonu z powodu raka).

Rak żołądka – zapobieganie

Jednym z głównych sposobów zapobiegania rakowi żołądka jest odpowiednia dieta. Warto ograniczyć spożycie soli (również produktów konserwowanych solą), ponieważ związek ten uszkadza błonę śluzową żołądka i zwiększa prawdopodobieństwo zakażenia Helicobacter pylori (konieczne jest również bezwzględne leczenie zakażeń patogenem). Z diety należy wyeliminować szkodliwe azotany i azotyny, które drażnią błonę śluzową żołądka – znajdują się one w wędlinach i innych wyrobach z przetworzonego mięsa. Jadłospis warto wzbogacić w produkty bogate w witaminę A oraz C. Dobrze jest postawić na świeże, ekologiczne i nieprzetworzone warzywa i owoce, chude mięso oraz zdrowe tłuszcze.
Bardzo ważna jest codzienna aktywność fizyczna, która traktowana jest jako podstawowy sposób zapobiegania wielu chorobom, w tym nowotworowym. Warto zrezygnować z palenia tytoniu i ograniczyć picie alkoholu do minimum.
W sytuacji gdy krewni pierwszego stopnia (dzieci, rodzice, rodzeństwo) chorowali na raka żołądka, należy regularnie poddawać się badaniom, zleconym przez lekarza. W Polsce niestety nie prowadzi się profilaktycznych badań przesiewowych w kierunku raka żołądka, dlatego należy zachować czujność onkologiczną, obserwować organizm i zwracać uwagę na niepokojące objawy ze strony układu pokarmowego.

Źródła

1. Kampania Społeczna „SERVIER – WYŁĄCZ RAKA”, Trwa miesiąc świadomości raka żołądka, dostęp: 07.07.2024.
2. Marlicz Krzysztof, Rak żołądka – przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie, dostęp: 07.07.2024.
3. Kazimierska Iwona, W Polsce mamy ograniczone możliwości leczenia zaawansowanego raka żołądka, Kurier Medyczny 2/2023.
4. Gośliński Jarosław, Rak żołądka objawy i diagnostyka nowotworu, dostęp: 07.07.2024.
5. Głos Pacjenta, Rak żołądka – w poszukiwaniu optymalnego leczenia, online:, dostęp: 07.07.2024.
6. Niemczyk-Szechowska Patrycja (i in.), Aktualna Sytuacja Pacjentów z nowotworami układu pokarmowego, Raport Fundacji EuropaColon Polska, Fundacji Onkologicznej Nadzieja, opracowany przez HTA Consulting, Warszawa 2023.
7. Krajowy Rejestr nowotworów, Rak żołądka, Typy morfologiczne, dostęp: 07.07.2024.