Rak jajnika to choroba onkologiczna, będąca dużym wyzwaniem dla współczesnej ginekologii – charakteryzuje się najgorszym rokowaniem spośród wszystkich nowotworów kobiecego narządu rodnego. Schorzenie w początkowej fazie rozwoju nie daje charakterystycznych objawów, dlatego najczęściej diagnozowane jest w momencie, kiedy szanse na wdrożenie skutecznego leczenia są niewielkie.
Spis treści:
- Rak jajnika – co to za choroba?
- Rak jajnika – przyczyny
- Rak jajnika – objawy
- Rak jajnika – diagnostyka
- Rak jajnika – leczenie
- Rak jajnika – rokowania
- Rak jajnika – zapobieganie
- Źródła
Rak jajnika – co to za choroba?
Rak jajnika (ang. ovarian cancer, OC) najczęściej wywodzi się z nabłonka pokrywającego jajniki i jest drugim (po raku szyjki macicy), najczęściej występującym nowotworem ginekologicznym. W Polsce w 2020 roku stwierdzono 4669 nowych zachorowań – choroba atakuje kobiety głównie pomiędzy 55. a 70. rokiem życia.
Rak jajnika nazywany jest często cichym zabójcą, ponieważ początkowo nie daje żadnych objawów – w około 70% przypadków choroba diagnozowana jest zbyt późno, nie dając chorej dużych szans na skuteczne leczenie. W Polsce z powodu tego schorzenia umiera o15% więcej kobiet niż wynosi średnia dla krajów Unii Europejskiej – w 2020 roku z tego powodu zmarło ponad 3000 Polek.
Wyróżniamy:
- raka jajnika typu I –nowotwór o niskiej złośliwości, charakteryzujący się powolnym wzrostem oraz względnie dobrym rokowaniem (u 55% kobiet obserwuje się 5-letnie przeżycie). Zwykle jest to rak endometrialny lub śluzowy;
- raka jajnika typu II – rozwija się zdecydowanie częściej, jest to nowotwór o niskim stopniu dojrzałości oraz dużej złośliwości; przeżycie 5-letnie nie przekracza 30% przypadków. Zwykle jest słabo zróżnicowanym rakiem surowiczym.
Rak jajnika – przyczyny
Zgodnie z piśmiennictwem ryzyko zachorowania na raka jajnika wzrasta pod wpływem czynników, do których należą:
- mutacje genów: ryzyko rozwoju raka jajnika dla nosicielek mutacji genów BRCA1 wynosi około 44%, a BRCA 2 – około 17%;
- zespół Lyncha – rodzinne występowanie dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego może współwystępować z innymi groźnymi nowotworami, w tym z rakiem jajnika;
- przebyte leczenie z powodu raka piersi;
- zaburzenia hormonalne pracy jajników;
- wczesny wiek pierwszej miesiączki, późna menopauza;
- bezdzietność;
- pierwszy poród po ukończeniu 35. roku życia;
- długotrwałe leczenie środkami stymulującymi owulację;
- długotrwałe stosowanie estrogenowej terapii zastępczej;
- otyłość.
Rak jajnika – objawy
Jak wspomniano wcześniej, rak jajnika początkowo nie daje żadnych objawów – większość przypadków diagnozowana jest w momencie, gdy nowotwór jest w III lub IV fazie rozwoju. Pierwsze symptomy nie są specyficzne i często chora przypisuje je innym jednostkom chorobowym. Są to między innymi: powiększenie obwodu brzucha związane z wodobrzuszem, parcie na mocz, bóle brzucha i okolicy krzyżowej oraz krwawienia z dróg rodnych niezwiązane z menstruacją. Pacjentki często zgłaszają lekarzowi przewlekłe zmęczenie, niezamierzoną utratę masy ciała, szybkie uczucie sytości w trakcie spożywania posiłku, zaparcia, biegunki czy wzdęcia. Warto wiedzieć, że pojawienie się objawów raka jajnika najczęściej świadczy o chorobie w zaawansowanym stopniu rozwoju.
Rak jajnika – diagnostyka
Rak jajnika bardzo często diagnozowany jest podczas rutynowej wizyty w gabinecie ginekologicznym, gdy specjalista przeprowadza kontrolne badanie USG. W sytuacji wykrycia patologicznej zmiany na jajniku, lekarz może zlecić:
- dodatkowe badanie obrazowe (tomografię komputerową jamy brzusznej i miednicy);
- badanie markerów nowotworowych (CA125, HE4);
- przeprowadzenie testu ROMA (ang. Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) określającego prawdopodobieństwo, że u kobiety rozwija się rak jajnika;
- punkcję jamy otrzewnowej z pobraniem płynu do badania cytologicznego;
- badanie histopatologiczne wycinka zmiany nowotworowej – materiał biologiczny pobierany jest w trakcie laparoskopii lub zabiegu, któremu towarzyszy otworzenie jamy brzusznej.
Rak jajnika – leczenie
Jedną z podstawowych metod leczenia raka jajnika, dającą szansę na wyleczenie, jest zabieg chirurgiczny, polegający na całkowitym wycięciu macicy, jajników, jajowodów oraz okolicznych węzłów chłonnych – celem zabiegu jest usunięcie maksymalnej ilości tkanki nowotworowej (tzw. cytoreducja). Komórki nowotworowe szybko tworzą ogniska przerzutowe, dlatego często leczenie operacyjne obejmuje resekcję kolejnych narządów: części jelita grubego, fragmentu wątroby czy śledziony. Zabiegi tego typu powinien przeprowadzić zespół wyspecjalizowanych lekarzy.
Bardzo istotnym elementem leczenia raka jajnika jest chemioterapia – zwykle wdrażana jest po przeprowadzeniu operacji, choć niekiedy lekarz decyduje o jej zastosowaniu jeszcze przed zabiegiem w celu zmniejszenia masy guza. Chemioterapia polega na podaniu chorej (najczęściej dożylnie) leków niszczących komórki rakowe.
W leczeniu raka jajnika czasami wykorzystuje się hormonoterapię, której celem jest spowolnienie rozwoju nowotworu oraz poprawa komfortu życia. W leczeniu paliatywnym lub objawowym lekarz może zadecydować o zastosowaniu radioterapii.
Nadzieją dla chorych jest leczenie nowoczesną terapią celowaną – aby zidentyfikować i zniszczyć określone rodzaje komórek raka z mniejszą szkodą dla komórek zdrowych, wykorzystuje się leki ukierunkowane molekularnie (np. swoiste przeciwciała monoklonalne) .
Rak jajnika – rokowania
Rokowania związane z rakiem jajnika zależą od typu histologicznego zmiany nowotworowej, zaawansowania klinicznego choroby, wieku i ogólnego stanu zdrowia chorej.
Jak wspomniano wcześniej, niestety rak jajnika skutkuje szybkim rozsiewem otrzewnowym, atakując np. jelita wątrobę czy śledzionę, okoliczne węzły chłonne, co utrudnia wyleczenie chorej. Najczęściej choroba diagnozowana jest zbyt późno. Nowotwór w znacznym stadium zaawansowania wiąże się ze złym rokowaniem i wysokim wskaźnikiem śmiertelności. Dodatkowo, duża liczba pacjentek po przeprowadzonym cyklu leczenia doświadcza nawrotu choroby. Nawrotów może być nawet kilkanaście– pojawiają się coraz częściej, coraz gorzej odpowiadają na leczenie, prowadzą do stopniowego wyniszczenia organizmu, a w rezultacie do śmierci.
Rak jajnika – zapobieganie
Niestety nie ma badań przesiewowych, które tak jak w przypadku np. raka piersi (mammografia) czy raka jelita grubego (kolonoskopia), mogłyby skutecznie wykrywać raka jajnika na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Zaleca się jednak regularne kontrole lekarskie, połączone z USG ginekologicznym – badanie należy przeprowadzać minimum raz w roku.
Kobietom będącym nosicielkami mutacji genów BRCA1 i BRCA2 i które nie mają planów rozrodczych, sugeruje się obustronne wycięcie przydatków. Ważnym elementem profilaktyki jest również zdrowy tryb życia: wskazana jest kontrola masy ciała, aktywność fizyczna, rezygnacja z palenia tytoniu czy zdrowa, zbilansowana dieta. Ryzyko rozwoju raka jajnika zmniejsza również pierwsza i każda kolejna ciąża, karmienie piersią oraz stosowanie antykoncepcji hormonalnej, hamującej owulację.
Źródła
- Jastrzębski Tomasz, Rak jajnika – objawy, diagnostyka, leczenie, dostęp: 23.09.2024.
- Blecharz Paweł, Rak jajnika: objawy, rokowanie, przyczyny, leczenie, dostęp: 24.09.2024.
- Kras Piotr, Rak jajnika… najczęstszy nowotwór żeńskich narządów rodnych, dostęp: 25.09.2024.
- Lang Aleksandra, Rak jajnika – wcześniej wykrywać, leczyć najnowszymi metodami, dostęp: 25.09.2024.
