Rakotwórcze wirusy oraz onkogenne bakterie to groźne patogeny – u ich nosicieli wzrasta ryzyko rozwoju niektórych chorób nowotworowych. Które kancerogeny biologiczne są szczególnie niebezpieczne dla zdrowia?
Spis treści:
- Czynniki rakotwórcze – podział
- Rakotwórcze wirusy – kancerogeny wywołujące mutacje DNA
- Rakotwórcze wirusy – wirus HIV
- Bakteryjne czynniki rakotwórcze – kancerogeny biologiczne
- Źródła
Czynniki rakotwórcze – podział
Czynniki rakotwórcze dzielimy na:
- kancerogeny chemiczne – substancje: wchodzące bezpośrednio w reakcję z DNA komórki; generujące wolne rodniki ingerujące w strukturę i funkcję DNA; stymulujące chroniczne stany zapalne tkanek i narządów. Następstwem oddziaływania tych czynników jest transformacja nowotworowa komórek. Zaliczamy do nich między innymi substancje smoliste zawarte w dymie nikotynowym, azbest, metale ciężkie, aminy aromatyczne, alkohol, itp.;
- kancerogeny fizyczne – promieniowanie jonizujące oraz UV, które powodują mutacje w kodzie genetycznym DNA na poziomie komórki;
- kancerogeny biologiczne – drobnoustroje (wirusy, bakterie), posiadające zdolność powodowania mutacji genetycznej.
Rakotwórcze wirusy – kancerogenny wywołujące mutacje DNA
Rola wirusów w procesie nowotworzenia nie jest do końca poznana, ale liczne badania naukowe wskazują na ich istotny udział w genezie rozwoju chorób onkologicznych – niektóre z nich zostały uznane przez WHO za biologiczne kancerogeny.
Onkowirusy odpowiedzialne są za rozwój około 12% nowotworów u ludzi. Proces nowotworowy rzadko rozwija się bezpośrednio po zakażeniu wirusem – choroba pojawia się zwykle po kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu latach.
Wirusy onkogenne wywołujące mutacje nowotworowe to między innymi:
Ludzki wirus brodawczaka – HPV
Ludzki wirus brodawczaka – HPV (ang. Human Papillomavirus) należy do rodziny Papillomawirusów (PV, ang. Papillomaviruses). Niektóre z ponad 100 typów wirusów HPV posiadają zdolności nowotworzenia. Wirusy o charakterze wysokoonkogennym, HR (ang. high risk) to typy 16 i 18 lecz także: 31, 33, 35, 39, 40, 43, 51, 52, 53, 54, 55, 56 i 58. HPV mające niski potencjał wywołania groźnej choroby nowotworowej, LR (ang. low risk) to typy: 1, 2, 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81.
W 2008 roku, pochodzący z Niemiec lekarz Harald zur Hausen otrzymał Nagrodę Nobla za udowodnienie wpływu wirusa HPV na raka szyjki macicy. Wirusy HPV przyczyniają się do powstania również innych nowotworów, takich jak np. rak jamy ustnej, rak gardła, rak prącia, rak pochwy, rak sromu, raki analne. Wirusy brodawczaka ludzkiego należą do jednych z najczęściej przenoszonych drogą kontaktów seksualnych patogenów. Dostępne szczepionki chronią organizm przed zakażeniem najbardziej onkogennymi typami wirusa HPV.
Wirus zapalenia wątroby typu B-HBV
Wirus zapalenia wątroby typu B-HBV (ang. Hepatitis B Virus) należy do rodziny Hepadnaviridae i rodzaju Orthohepadnavirus. Jest to bardzo niebezpieczny patogen, ponieważ może wywołać zakażenia wątroby, których efektem może być zwłóknienie i marskość narządu oraz rozwój choroby nowotworowej. Szczepienia zapewniają od 98 do 100% ochrony przed zakażeniem.
Wirus zapalenia wątroby typu C-HCV
Wirus zapalenia wątroby typu C-HCV (ang. Hepatitis C Virus) należy do rodziny Flaviviridae i rodzaju Hepacivirus. Podobnie jak HBV, powoduje zwłóknienia, marskość oraz raka wątroby. Ale nie tylko. HCV może wpływać również na powstanie takich chorób ja: chłoniak nieziarniczy, nowotwory głowy i szyi, rak dróg żółciowych, rak pęcherza moczowego, rak nerki, rak trzustki, rak tarczycy, rak piersi, czy rak prostaty.
Wirus polyoma komórek Merkla MCPyV, MCV
Wirus polyoma komórek Merkla MCPyV, MCV (ang. Merkel Cell Polyomavirus) należy do rodziny Poliomawirusów (ang. Polyomaviruses). Powoduje rozwój rzadkiego i bardzo groźnego/agresywnego raka Merkela, nowotworu o charakterze neuroendokrynnym wywodzącego się z komórek Merkla (komórek warstwy podstawnej naskórka i błon śluzowych).
Wirus Epsteina-Barr –EBV
Wirus Epsteina-Barr EBV (ang. Ebstein-Barr Virus), zgodnie z taksonomią ludzki herpeswirus 4 HHV-4 (ang. Human herpesvirus 4) należy do rodziny Herpesviridae. Nazwa wirusa pochodzi od nazwisk jego odkrywców – Yvonne M. Barr oraz Michaela A. Epsteina. Został zidentyfikowany w 1964 roku. Jest drobnoustrojem o dużym potencjale onkogennym i może przyczyniać się do powstania nowotworów pochodzenia nabłonkowego (raki), np. raka nosogardzieli. Dodatkowo wpływa na rozwój nowotworów układu limfatycznego i krwiotwórczego, takich jak np. chłoniak Burkitta czy chłoniak Hodgkina (ziarnica złośliwa).
Herpeswirus 8-HHV-8
Ludzki herpeswirus 8, HHV-8 (ang. Human herpesvirus 8), znany również pod nazwą wirusa mięsaka Kaposiego, KSHV (ang. Kaposi’s sarcoma-associated herpesvirus), należy do rodziny Herpesviridae. Po raz pierwszy został zidentyfikowany w tkance mięsaka Kaposiego (rzadkiego raka skóry), diagnozowanego u 35% chorych na AIDS. Wirus HHV-8 powoduje również pierwotnego chłoniaka wysiękowego.
Wirus ludzkiej białaczki T-komórkowej typu1 HTLV-1
Wirus RNA ludzkiej białaczki T-komórkowej typu1, HTLV-1 (ang. Human T-Cell Lymphotropic Virus-1) jest retrowirusem należącym do rodzaju deltaretrowirusów. Przyczynia się do rozwoju białaczki T-komórkowej dorosłych (ATL, ang. adult T-cell leukemia), zwanej również chłoniakiem T-komórkowym dorosłych (ATLL, ang. adult T-cell lymphoma).
Rakotwórcze wirusy – wirus HIV
Do wirusów kancerogennych zaliczamy również wirusa HIV prowadzącego do nabytego zespołu nabytego upośledzenia odporności (AIDS). Patogen należy do rodziny retrowirusów, do wyodrębnionego rodzaju Lentivirus. Wirus nie wywołuje bezpośrednio mutacji w DNA komórek, jednak osoby zakażone wirusem są bardziej narażone na rozwój choroby onkologicznej, głównie mięsaka Kaposiego (przy współudziale HHV-8) oraz złośliwych chłoniaków nieziarniczych – NHL.
Bakteryjne czynniki rakotwórcze – kancerogeny biologiczne
Jedną z bakterii, której zakażenie podwyższa ryzyko zachorowania na raka żołądka jest Helicobacter pylori. Jest to bakteria żyjąca w błonie śluzowej żołądka ludzi, zakażająca również wątrobę. Identyfikowana jest zwłaszcza u osób z przewlekłym zapaleniem błony śluzowej żołądka i z wrzodami żołądka. W 1 na 100 przypadków doprowadza do rozwoju nowotworu złośliwego żołądka.
Źródła:
- Szaradkiewicz Andrzej, Udział wirusów w rozwoju chorób nowotworowych, dostęp: 08.11.2024.
- Warowicka Alicja (i in.), Wirusy onkogenne a nowotwory, Postępy Biochemii 66(4) 2020, 336-355.
