Spis treści:
- Rak prostaty – co to za choroba?
- Rak prostaty – typy histologiczne
- Rak prostaty – przyczyny
- Rak prostaty – objawy początkowe i późne
- Rak prostaty – przerzuty
- Rak prostaty – diagnostyka
- Rak prostaty – leczenie
- Rak prostaty – obserwacja
- Rak prostaty – rokowania
- Rak prostaty – zapobieganie
- Źródła
Rak prostaty – co to za choroba?
Rak prostaty (ang. prostate cancer, PC), zwany inaczej rakiem gruczołu krokowego czy rakiem stercza jest złośliwym nowotworem męskiego układu moczowo-płciowego i drugą przyczyną zgonów nowotworowych u mężczyzn. Niestety z roku na rok notuje się coraz większą liczbę nowych przypadków raka stercza. W Polsce, w ciągu ostatnich 10 lat, liczba chorych podwoiła się – codziennie około 50 osób otrzymuje diagnozę raka gruczołu krokowego.
Rak prostaty w zdecydowanej liczbie przypadków diagnozowany jest u chorych powyżej 50. roku życia (szczyt zachorowań notuje się w wieku 65-74 lat).
Rak prostaty – typy histologiczne
Najczęstszym pierwotnym typem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego jest rak gruczołowy o zróżnicowaniu zrazikowym. Oprócz tego zmiana może mieć charakter drobnokomórkowy lub przybrać postać nowotworu neuroendokrynnego. Różnicowanie jest bardzo ważne – każdy z powyższych typów nowotworu wymaga odmiennego planu leczenia.
Rak prostaty – przyczyny
Jakie są przyczyny raka prostaty? Do czynników rozwoju choroby zaliczamy:
- pochodzenie etniczne (choroba najczęściej atakuje osoby pochodzenia afrykańskiego, najrzadziej pochodzenia wschodnioazjatyckiego),
- rodzinne występowanie raka prostaty (zwłaszcza jeśli schorzenie pojawiło się u brata i/lub ojca),
- mutacje genetyczne w obrębie genów mających wpływ supresorowy na rozwój nowotworów (np. genu p53).
Uważa się, że na rozwój raka prostaty wpływają również inne czynniki (choć wyniki badań nie są w tych przypadkach spójne). Są to: - nadwaga/otyłość,
- niewłaściwa dieta, bogata w nasycone kwasy tłuszczowe,
- palenie tytoniu,
- nadmierne spożycie alkoholu,
- hiperinsulinizm,
- mała aktywność fizyczna.
Rak prostaty – objawy początkowe i późne
Rak prostaty rozwija się bardzo powoli. Szacuje się, że guz o objętości 1 ml powstaje 10 lat, masa zmiany podwaja się w przeciągu 4 lat. Na początkowym etapie rozwoju, nowotwór nie daje objawów. Z czasem pojawiają się trudności w oddawaniu moczu, osłabienie strumienia moczu, krwiomocz, częstomocz oraz nawracające zakażenia dróg moczowych (wynikające z zastoju moczu w pęcherzu). Niekiedy pojawia się ból w okolicy krocza i zaburzenia oddawania stolca.
W sytuacji pojawienia się przerzutów do węzłów chłonnych, chory może skarżyć się na obrzęki kończyn dolnych. Przerzuty do układu kostnego objawiają się dolegliwościami bólowymi kości czy patologicznymi złamaniami.
Rak prostaty – przerzuty
Przerzuty związane z rakiem prostaty to najczęściej zmiany lokalizujące się w:
- regionalnych węzłach chłonnych,
- kościach (zwykle w kręgosłupie, żebrach, kościach miednicy, nasadach kości długich czy czaszki),
- płucach,
- mózgu,
- wątrobie.
Rak prostaty – diagnostyka
Niepojące objawy, które mogą wskazywać na rozwój raka prostaty, powinny być jak najszybciej skonsultowane z lekarzem urologiem – choroba wykryta na początkowym etapie rozwoju zwiększa szansę na wprowadzenie skutecznego leczenia. Algorytm diagnostyczny rozpoczyna się od nieinwazyjnych diagnostycznych metod przesiewowych, po których, w przypadku zaistniałych wskazań, wdrażane są metody diagnostyczne o rosnącym stopniu inwazyjności lecz większej „mocy diagnostycznej”. Do metod diagnostycznych raka prostaty należą między innymi:
- pomiar stężenia PSA (swoisty antygen prostaty, ang. prostate-specific antigen) w surowicy krwi – wysokie stężenie może (ale nie musi) wskazywać na rozwój raka prostaty (może również świadczyć o łagodnym rozroście gruczołu krokowego; zapaleniu prostaty itp.). Obserwuje się przypadki raka prostaty, którym nie towarzyszy podwyższone stężenie PSA;
- badanie per rectum (palpacyjne badanie gruczołu krokowego przez odbyt) – umożliwia ocenę gruczołu krokowego, wykrycie patologii w jego obrębie. Wartość tego badania jest jednak ograniczona, wymaga doświadczenia od badającego i zestawienia z wynikiem pomiaru stężenia PSA, wywiadu etc.;
- rezonans magnetyczny – badanie uważa się za najbardziej dokładne w ocenie miejscowej raka prostaty;
- tomografia komputerowa;
- ultrasonografia jamy brzusznej i miednicy (ang. transabdominal ultrasonography, TAUS) – służy nie tylko szerszej ocenie stercza, ale pozwala także określić kondycję układu moczowego; TAUS stosuje się również w diagnozowaniu przerzutów do węzłów chłonnych i narządów jamy brzusznej;
- ultrasonografia przezodbytnicza (ang. transrectal ultrasound, TRUS) – umożliwia obrazowanie gruczołu krokowego, uwidocznienie zmian w poszczególnych jego obszarach;
- badanie klasyczne PET (Pozytonowa Tomografia Emisyjna);
- scyntygrafia kośćca (badanie izotopowe) – procedura wykorzystywana do diagnostyki przerzutów kostnych;
- radiografia – badanie rentgenowskie w celu oceny ognisk przerzutowych do płuc i struktur kostnych;
- biopsja stercza pod kontrolą rezonansu magnetycznego (biopsja fuzyjna) lub USG TRUS. Pozyskany materiał przekazywany jest do badania patomorfologicznego – jego wynik stanowi podstawę rozpoznania nowotworu złośliwego prostaty.
Rak prostaty – leczenie
Wybór metody leczenia raka prostaty zależy od charakterystyki patomorfologicznej zmiany, stopnia jej zaawansowania, stanu ogólnego chorego itp. Plan leczenia ustala konsylium lekarzy, w skład którego wchodzi urolog, onkolog kliniczny, radioterapeuta, radiolog oraz patolog.
Szansę na wyzdrowienie chorych na raka prostaty daje zabieg chirurgiczny, obejmujący radykalne usunięcie stercza (wraz z pęcherzykami nasiennymi oraz okolicznymi węzłami chłonnymi) klasycznym dojściem załonowym, laparoskopowo lub z wykorzystaniem chirurgii robotowej. Radykalna prostatektomia wiąże się jednak z ryzykiem powikłań, do których należą miedzy innymi:
- nieszczelność zespolenia pęcherzowo-cewkowego,
- uszkodzenie przedniej ściany odbytnicy,
- przecięcie moczowodu,
- zwężenie cewki moczowej,
- przepuklina pachwinowa,
- nietrzymanie moczu o różnym nasileniu,
- zaburzenia wzwodu prącia.
Radykalne leczenie chirurgiczne stosuje się u pacjentów, u których zmiana nowotworowa ograniczona jest jedynie do stercza.
Do pozostałych metod leczenia raka prostaty należą:
- radioterapia,
- chemioterapia,
- brachyterapia,
- hormonoterapia – stosuje się ją w przypadku zaawansowanego schorzenia, kiedy leczenie radyklane nie może zostać przeprowadzone,
- terapia ukierunkowana molekularnie, polegająca na oddziaływaniu na szlaki molekularne warunkujące rozwój raka.
Rak prostaty – obserwacja
W przypadku zdiagnozowania raka prostaty o niskiej złośliwości, zaleca się tzw. ścisłą obserwację (ang. active surveillance). Leczenie jest wprowadzane w momencie pogorszenia się wyników badań czy pojawienia się objawów schorzenia (dzięki temu unika się niepożądanych skutków agresywnego leczenia u pacjentów, u których ryzyko postępu choroby jest małe).
Rak prostaty – rokowania
Z uwagi na fakt, że rak prostaty rozwija się wolno, w zdecydowanej większości przypadków wykrywany jest we wczesnym stadium, kiedy choroba jest ograniczona miejscowo. Najgorsze rokowania związane są rakiem rozsianym (u chorego diagnozowane są przerzuty).
W Polsce przeżywalność 5. letnią obserwuje się u około 67% chorych (w Krajach Unii Europejskiej odsetek ten wynosi nawet 83%).
Rak prostaty – zapobieganie
W profilaktyce raka prostaty bardzo ważne są regularne (przynajmniej raz w roku) badania kontrolne u urologa. Dotyczy to zwłaszcza osób, które ukończyły 50. rok życia – trzeba pamiętać, że brak objawów nie jest wytłumaczeniem do unikania wizyt u specjalisty, ponieważ rozwojowi raka stercza często nie towarzyszą żadne symptomy.
Corocznie (po ukończeniu 40 lat) należy również przeprowadzać badania krwi pod kątem stężenia PSA w surowicy. Warto dbać również o zdrowy tryb życia: unikać alkoholu oraz papierosów, postawić na zdrową dietę oraz aktywność fizyczną.
Źródła
- Wysocki Piotr (i in.), Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku gruczołu krokowego — stanowisko Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej i Polskiego Towarzystwa Urologicznego, Onkologia w Praktyce Klinicznej – Edukacja, 2024;10(1):1-72.
- Gośliński Jarosław, Rak prostaty – objawy, leczenie, rokowania, dostęp: 24.10.2024.
- Jastrzębski Tomasz, Rak prostaty (rak gruczołu krokowego), dostęp: 24.10.2024.
- Wojciechowska Urszula (i in.), Nowotwory złośliwe w Polsce w 2020 roku, Narodowy Instytut Onkologii im .Marii Skłodowskiej-Curie, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2022.
- Potocki Paweł M, Wysocki Piotr J, Ewolucja w leczeniu raka gruczołu krokowego. Część 1, Onkologia w Praktyce Klinicznej – Edukacja, 2022;8(3):165-177.
- Soboń Anna, Wytyczne dotyczące praktyki klinicznej w raki prostaty (2020), dostęp: 26.10.2024.
