Rak pęcherza moczowego to groźna choroba nowotworowa, której głównym czynnikiem predysponującym jest palenie tytoniu i zawodowe narażenie na pewne substancje chemiczne. Jakie są objawy raka pęcherza i na czym polega leczenie schorzenia?
Spis treści:
- Rak pęcherza moczowego – co to za choroba?
- Stopnie zaawansowania raka pęcherza moczowego
- Rak pęcherza moczowego – przerzuty
- Rak pęcherza moczowego – śmiertelność i liczba zachorowań
- Rak pęcherza moczowego – przyczyny
- Rak pęcherza moczowego – objawy
- Rak pęcherza moczowego – diagnostyka
- Rak pęcherza moczowego – leczenie chirurgiczne
- Rak pęcherza moczowego – inne metody leczenia
- Rak pęcherza moczowego – rokowania
- Źródła
Rak pęcherza moczowego – co to za choroba?
Rak pęcherza moczowego (ang. bladder cancer, BC) należy do nowotworów złośliwych układu moczowego i stanowi poważny problem uroonkologiczny. Zdecydowaną większość (bo aż 90%) przypadków stanowią tzw. raki urotelialne: raki wywodzące się z nabłonka pęcherza i dróg moczowych. Nowotwory złośliwe pęcherza moczowego mogą wywodzić się również z nabłonka płaskiego i gruczołowego. Najrzadziej spotykane są mięsaki.
Stopnie zaawansowania raka pęcherza moczowego
Klasyfikacja nowotworów TNM (ang. Tumor/Noduli/Metastases) pod kątem zaawansowania choroby wyróżnia:
- raka pęcherza moczowego nienaciekającego błonę mięśniową (ang. non-muscle invasive bladder cancer – NMIBC),
- raka pęcherza moczowego naciekającego błonę mięśniową (ang. muscle invasive bladder cancer – MIBC).
Wyróżniamy następujące stopnie zaawansowania raka pęcherza moczowego:
- 0 stopień raka pęcherza moczowego:
komórki nowotworowe znajdują się jedynie na powierzchni nabłonka urotelialnego pęcherza moczowego, nie stwierdza się ich obecności na błonie mięśniowej; - 1 stopień raka pęcherza moczowego:
zmiana nowotworowa nacieka tkankę łączną pod nabłonkiem, ale komórki nowotworowe nie rozwijają się na błonie mięśniowej; - 2 stopień raka pęcherza moczowego:
zmiana nowotworowa nacieka błonę mięśniową, nie diagnozuje się przerzutów do węzłów chłonnych oraz przerzutów odległych; - 3 stopień raka pęcherza moczowego:
nowotwór nacieka tkanki okoliczne, takie jak prostata, pochwa, czy moczowód; - 4 stopień raka pęcherza moczowego:
nowotwór nacieka ścianę miednicy i/lub jamy brzusznej albo doszło do przerzutów do węzłów chłonnych i/lub przerzutów odległych.
Rak pęcherza moczowego – przerzuty
Rak pęcherza moczowego może dawać przerzuty drogą naczyń limfatycznych lub krwionośnych. W tym przypadku, wtórne zmiany nowotworowe najczęściej lokalizują się w wątrobie, płucach i kościach.
Rak pęcherza moczowego – śmiertelność i liczba zachorowań
Rak pęcherza moczowego stanowi poważny problem epidemiologiczny i społeczny – w ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowalności na raka pęcherza moczowego. Choroba:
- jest 2. co do częstości występowania nowotworem układu moczowego (w ostatnim dziesięcioleciu zanotowano wzrost zachorowań o około 50%);
- odpowiada za około 3% zachorowań na schorzenia onkologiczne (w Europie w 2020 roku rozpoznano 151 tys. nowych przypadków);
- stanowi 2,1% zgonów spowodowanych chorobami nowotworowymi (w Europie w 2020 roku odnotowano 52 400 zgonów z powodu tego schorzenia);
- stanowi 13. przyczynę zgonów z powodu nowotworów złośliwych i stanowi 5. pozycję w kontekście częstości przyczyn zgonów, które spowodowane są nowotworami wśród mężczyzn;
- jest na 6. miejscu pod względem częstości nowotworem złośliwym wśród mężczyzn (9,6/100 tys.) i 17. wśród kobiet (2,4/100 tys.);
- atakuje głównie osoby starsze, 98% przypadków występuje po 45. roku życia, choroba zwykle rozwija się u mężczyzn w wieku 50-80 lat.
Rak pęcherza moczowego – przyczyny
Główną przyczyną rozwoju raka pęcherza moczowego jest ekspozycja organizmu na działanie kancerogennych czynników chemicznych – obecne w moczu szkodliwe substancje drażnią nabłonek dróg moczowych, inicjując proces nowotworzenia. Do czynników ryzyka choroby należą więc między innymi:
- palenie (również bierne) tytoniu, przede wszystkim papierosów – główna przyczyna raka pęcherza moczowego (zachorowalność wśród osób palących jest trzy razy wyższa w porównaniu z osobami niepalącymi);
- związki chemiczne w postaci amin aromatycznych, z którymi styczność mają osoby pracujące w przemyśle związanym z przetwarzaniem gumy czy barwnikami, tekstylnym, metalurgicznym, poligraficznym itp.;
- niektóre leki (np. na bazie fenacetyny czy cyklofosfamidu);
- picie wody zanieczyszczonej pestycydami, arsenem czy chlorem.
Wyniki badań naukowych wskazują, że na rozwój raka pęcherza moczowego wpływ mają również czynniki genetyczne (ryzyko zachorowania wzrasta u osób z obciążonym wywiadem rodzinnym), radioterapia w obszarze jamy brzusznej lub miednicy oraz przewlekły lub nawracający stan zapalny w obrębie dróg moczowych (w tym związany z cewnikowaniem chorego).
Na rozwój raka pęcherza moczowego może wpłynąć również otyłość oraz infekcja Schistosoma haematobium (przywrą krwi) – do zarażenia dochodzi głównie w krajach rozwijających się. Wyniki niektórych badań naukowych wskazują, że u mężczyzn chorujących na cukrzycę typu 2 rośnie ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego – co ciekawe, ta zależność nie dotyczy kobiet.
Rasa biała jest narażona aż dwukrotnie bardziej na zachorowanie na raka pęcherza moczowego niż Latynosi oraz rasa czarna pochodzenia amerykańskiego.
Rak pęcherza moczowego – objawy
Najczęściej zgłaszanym objawem raka pęcherza moczowego jest bezbolesny krwiomocz (występuje u około 85% chorych) – zmiany nowotworowe rozwijające się w błonie śluzowej pęcherza moczowego mają skłonność do krwawień. Krew w moczu może być widoczna gołym okiem, ale nie zawsze tak jest – u chorych niekiedy diagnozowany jest tzw. krwiomocz mikroskopowy (inaczej: krwinkomocz, erytrocyturia), gdy krwinki czerwone widoczne są wyłącznie w laboratoryjnym badaniu moczu.
Poza tym chorzy zgłaszają pieczenie w trakcie oddawania moczu, częstomocz, nagłe parcie na pęcherz moczowy czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, zwiększony wysiłek przy oddawaniu moczu. W zaawansowanych przypadkach, kiedy zmiana nowotworowa osiąga większe rozmiary, może dojść do:
- zatrzymania moczu,
- dolegliwości bólowych w podbrzuszu oraz okolicach odbytu,
- powiększenia okolicznych węzłów chłonnych,
- obrzęku kończyn,
- pojawienia się wyczuwalnego guza w okolicy nadłonowej.
Warto zaznaczyć, że rak pęcherza może rozwijać się bezobjawowo.
Rak pęcherza moczowego – diagnostyka
Pojawienie się objawów, które mogą świadczyć o rozwoju raka pęcherza moczowego, powinny skłonić do natychmiastowej wizyty u lekarza. Warto wiedzieć, że symptomy choroby mogą wskazywać również na inne schorzenia układu moczowego (np. infekcje bakteryjne), dlatego należy zachować spokój i przeprowadzić wszystkie niezbędne, zlecone, badania diagnostyczne. W pierwszej kolejności trzeba wykonać ogólne i bakteriologiczne badanie moczu. W przypadku jałowego posiewu moczu (na ogół tzw. wyniku ujemnego, oznaczającego liczbę bakterii mniejszą niż określana granica), lekarz może zlecić wykonanie:
- badania cytologicznego moczu – pozwalającego na wykrycie komórek nowotworowych w moczu;
- badań obrazowych: rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej, ultrasonografii, urografii, pielografii, cystoskopii (przezcewkowej optycznej inspekcji pęcherza) – uwidaczniających nieprawidłowości w obszarze jamy brzusznej i miednicy mniejszej;
- biopsji – biopłat do badania patomorfologicznego pobierany jest w trakcie cytoskopii pęcherza za pomocą cytoskopu – giętkiej sondy wyposażonej w światłowód oraz mikronarzędzie chirurgiczne;
- badania krwi celem oceny funkcji nerek oraz wątroby.
Dzięki badaniom diagnostycznym możliwe jest wykrycie raka pęcherza moczowego – bardzo istotne jest określenie rodzaju i stopnia złośliwości nowotworu oraz przerzutów (naciek na błonę międzymięśniową pęcherza moczowego, naciek na okoliczne tkanki i przerzuty odległe).
Rak pęcherza moczowego – leczenie chirurgiczne
Metody leczenia raka pęcherza moczowego są różne, schemat terapii opracowany jest w zależności od stopnia złośliwości zmiany, zaawansowania choroby, wieku oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
Podstawową metodą leczenia jest operacyjne usunięcie zmiany nowotworowej. Jeśli jest ona w początkowym stadium rozwoju (stopień 0 lub 1), lekarz może zdecydować o przeprowadzeniu resekcji przezcewkowej ( ang. transurethral resection of bladder tumour, TURBT) – przez cewkę moczową do pęcherza wprowadzane jest specjalistyczne narzędzie tnące, dzięki któremu możliwe jest usunięcie zmiany. Gdy zmiana nowotworowa jest niewielka (maksymalnie 2 stopień zaawansowania), a jej lokalizacja dogodna, specjalista decyduje o przeprowadzeniu częściowej cystektomii czyli usunięciu fragmentu pęcherza moczowego oraz lokalnych węzłów chłonnych. W przypadku bardziej zaawansowanych zmian, konieczne jest wykonanie cystektomii radyklanej, czyli zabiegu polegającego na usunięciu całego pęcherza moczowego wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi i częścią cewki moczowej. U mężczyzn usuwa się także prostatę i pęcherzyki nasienne, a u kobiet – macicę, przydatki oraz przednią ścianę pochwy. W przypadku radykalnej cystektomii konieczne jest stworzenie nowej drogi odprowadzenia moczu.
Rak pęcherza moczowego – inne metody leczenia
Kolejną metodą stosowaną w leczeniu raka pęcherza moczowego jest chemioterapia, która może być podawana dopęcherzowo (w sytuacji mało zaawansowanych zmian nowotworowych) oraz dożylnie (gdy choroba jest bardziej zaawansowana).
Cierpiącym na raka pęcherza moczowego może zostać zaproponowana immunoterapia – dotyczy to osób chorych zarówno na nowotwór w początkowej, jak i zaawansowanej fazie rozwoju. Kolejną metodą leczenia raka pęcherza moczowego jest radioterapia, w tracie której do zabicia komórek rakowych wykorzystuje się wiązki promieniowania o wysokiej energii.
Zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu leczenia, niezwykle ważne jest odpowiednie żywienie – właściwie zbilansowany jadłospis umożliwia szybszy powrót do zdrowia. Konieczne jest zaprzestanie palenia tytoniu, który, jak wspomniano wcześniej, w odniesieniu do raka pęcherza moczowego, jest głównym czynnikiem kancerogennym.
Rak pęcherza moczowego – rokowania
Rokowania związane z rakiem pęcherza moczowego zależą od typu histologicznego zmiany oraz stadium klinicznego zaawansowania schorzenia. Im wcześniej wykryta choroba, tym większe szanse na pełny powrót do zdrowia – u chorych z niezaawansowanym rakiem pęcherza moczowego przeżycie 5-letnie wynosi około 70%.
W większości przypadków (około 75%), schorzenie wykrywane jest w początkowym etapie rozwoju, gdy nie doszło do naciekania błony mięśniowej. Taka sytuacja pozwala na uniknięcie całkowitej resekcji pęcherza oraz daje szansę na powrót do zdrowia. Warto jednak zaznaczyć, że choroba ma charakter nawrotowy, dlatego osoby po zakończonym leczeniu nowotworowym muszą pozostać pod stałą opieką lekarską.
Źródła:
- Wysocki Piotr J, Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku pęcherza moczowego, Onkologia w praktyce klinicznej, Tom 8, nr 4 (2022), 232-281.
- National Cancer Institute of United States, Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej i Fundacja Tam i z Powrotem, Rak pęcherza moczowego, PRIMOPRO, Warszawa 2021, ISBN: 978-83-65908-84-1.
- Kamecki Hubert (i in.), Rak pęcherza moczowego – specjalistyczne wyzwanie
dla podstawowej opieki zdrowotnej, dostęp: 01.11.2024. - Gośliński Jarosław, Nowotwory złośliwe układu moczowego, dostęp: 01.11.2024.
- Hackmer Paweł (i in.), Diagnostyka i leczenie nowotworów pęcherza moczowego, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2 (55) 2018, 232-236.
- Bilski Konrad (i in.), Nowotwory układu moczowego, dostęp: 01.11.2024.
- Gośliński Jarosław, Rak pęcherza moczowego – objawy, diagnostyka i leczenie, dostęp: 01.11.2024.
