Rak jelita grubego to groźna choroba, która w początkowej fazie rozwoju zwykle nie daje żadnych objawów. W jej przebiegu, komórki nowotworowe namnażają się w sposób niekontrolowany, naciekając na okoliczne tkanki i tworząc przerzuty do odległych narządów. Nieleczona prowadzi do utraty życia. Jakie są przyczyny oraz metody leczenia raka jelita grubego?
Spis treści:
- Rak jelita grubego – co to za choroba?
- Rak jelita grubego – stopnie zaawansowania
- Rak jelita grubego w liczbach
- Rak jelita grubego – przyczyny
- Rak jelita grubego – objawy
- Rak jelita grubego – diagnostyka
- Rak jelita grubego – leczenie
- Rak jelita grubego – przerzuty i rokowania
- Rak jelita grubego – zapobieganie
- Rak jelita grubego – badania przesiewowe (skriningowe)
- Źródła
Rak jelita grubego – co to za choroba?
Rak jelita grubego (ang. colorectal cancer, CRC) to złośliwy nowotwór, występujący w obrębie okrężnicy, zgięcia esiczo-odbytniczego, odbytnicy i odbytu (dane statystyczne pokazują, że ponad połowa przypadków to nowotwory okrężnicy, a około jedna trzecia – odbytnicy).
Najczęstszym typem złośliwego nowotworu jelita grubego jest gruczolakorak (90% przypadków) lub jeden z jego podtypów (np. rak śluzowy, rak z komórek sygnetowatych). Rzadziej diagnozuje się raka płaskonabłonkowego, raka gruczołowopłaskonabłonkowego, raka niezróżnicowanego oraz raka rdzeniastego.
Czytaj również: Czy rak jelita grubego boli?
Rak jelita grubego – stopnie zaawansowania
Ocena stopnia zaawansowania raka jelita grubego opiera się na klasyfikacji TNM: ang. tumor (wielkość guza pierwotnego), node (obecność lub brak przerzutów do węzłów chłonnych), metastasis (obecność lub brak przerzutów odległych). Wyróżniamy:
- stadium 0. raka jelita grubego – zmiana nowotworowa ograniczona jest jedynie do błony śluzowej wyściełającej jelito grube;
- stadium 1. raka jelita grubego – komórki nowotworowe wrastają w wewnętrzną ścianę jelita grubego, ale nie przedostają się na zewnątrz ściany;
- stadium 2. raka jelita grubego – nowotwór rozprzestrzenia się w głąb organizmu, naciekając na okoliczne tkanki, nie stwierdza się przerzutów do węzłów chłonnych;
- stadium 3. raka jelita grubego – zmiany nowotworowe diagnozowane są w okolicznych węzłach chłonnych, nie powodują przerzutów do innych części ciała;
- stadium 4. raka jelita grubego – u chorego występują przerzuty do innych części ciała.
Rak jelita grubego w liczbach
W Polsce:
- w ciągu ostatnich 40 lat, zachorowalność na ten rodzaj nowotworu wzrosła około 5-krotnie u mężczyzn oraz 3-krotnie u kobiet;
- rocznie na raka jelita grubego zapada około 18 000 osób – w 95% przypadków choroba rozwija się po 50. roku życia;
- rak jelita grubego pod względem częstości zachorowań na nowotwory złośliwe stanowi 3. miejsce wśród u mężczyzn (po raku prostaty i raku płuc) i 3. miejsce wśród kobiet (po raku piersi i raku płuc);
- każdego roku z powodu schorzenia umiera około 12 000 osób;
- biorąc pod uwagę zgony z powodu nowotworów złośliwych, rak jelita grubego plasuje się na 2. miejscu wśród mężczyzn (po raku płuc) oraz na 3. miejscu wśród kobiet (po raku piersi i raku płuc).
Rak jelita grubego – przyczyny
Większość przypadków raka jelita grubego jest efektem zezłośliwienia łagodnych zmian nowotworowych. Proces ten zwykle jest długotrwały i może trwać nawet kilkanaście lat. Nowotwór powstaje na skutek zmian zachodzących w genomie komórki: mutacji w genach mutatorowych (np. hMSH, hMLH1, PMS1) oraz w genach odpowiedzialnych za naprawdę uszkodzonego DNA.
Choroba najczęściej nie ma podłoża genetycznego – nowotwór o podłożu rodzinnym to jedynie około 15-30% wszystkich zachorowań. W około 5% przypadków nowotwory jelita grubego występują rodzinnie jako zespół Lyncha (mówimy wtedy o dziedzicznym raku jelita grubego niezwiązanym z polipowatością). Polipowatość rodzinna gruczołowa jest zespołem dziedzicznym, również predysponującym do wystąpienia raka jelita grubego.
Pozostałe czynniki ryzyka rozwoju choroby to między innymi:
- wiek powyżej 50 lat,
- dieta – jadłospis bogaty w tłuszcze zwierzęce, produkty wysokoprzetworzone, smażone, wędzone, a ubogie w wapń, kwas foliowy i błonnik, może wpływać na zachorowanie na nowotwór złośliwy jelita grubego,
- występowanie polipów jelita grubego – niektóre z nich (gruczolaki) mają tendencję złośliwienia (im większy polip, tym większe ryzyko transformacji nowotworowej),
- otyłość,
- brak aktywności fizycznej,
- palenie tytoniu/żucie produktów tytoniowych,
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- cukrzyca typu 2,
- radioterapia w wywiadzie w obszarze jamy brzusznej i miednicy,
- zachorowanie na raka jelita grubego w przeszłości.
Rak jelita grubego – objawy
Niestety rak jelita grubego w początkowej fazie rozwoju zwykle nie daje żadnych objawów, a choroba wykrywana jest przypadkowo podczas kontrolnej kolonoskopii. Oto symptomy, które powinny skłonić do wizyty u lekarza:
- czarny stolec – objaw ten może świadczyć o obecności krwi w kale i zawsze jest sygnałem alarmowym,
- krwawienia z odbytnicy,
- zmiana w rytmie wypróżnień,
- wzdęcia,
- biegunki,
- zaparcia,
- narastające bóle brzucha,
- bóle, skurcze jelit,
- ciągłe uczucie parcia na stolec,
- cienkie, tzw. ołówkowate stolce,
- anemia – objaw ten może świadczyć między innymi o krwawieniu guza w jelicie grubym,
- osłabienie,
- niezamierzona utrata masy ciała.
Rak jelita grubego – diagnostyka
Jakiekolwiek niepokojące objawy, które mogą wskazywać na rozwój raka jelita grubego, należy zgłosić lekarzowi pierwszego kontaktu lub gastrologowi. Specjalista przeprowadza wywiad lekarski dotyczący zgłaszanych dolegliwości, trybu życia, sposobu odżywiania oraz przypadków występowania nowotworów złośliwych w rodzinie. Następnie przystępuje do badania przedmiotowego jamy brzusznej. W przypadku podejrzenia raka jelita grubego, lekarz zleca wykonanie badań diagnostycznych, do których należą między innymi:
- badanie per rectum – lekarz wprowadza do kiszki stolcowej palec i bada dolny odcinek przewodu pokarmowego pod kątem nieprawidłowości w postaci zgrubień, guzów;
- kolonoskopia –badanie endoskopowe, w trakcie którego lekarz przez odbyt wprowadza do jelita grubego giętki endoskop (urządzenie zakończone kamerą, będące źródłem światła). Dzięki niemu, specjalista ma możliwość obejrzeć wnętrze jelita. W przypadku wystąpienia podejrzanych zmian, lekarz pobrania wycinki do badania histopatologicznego. Może również dokonać resekcji polipa;
- rektoskopia – badanie, w trakcie którego lekarz wprowadza do odbytu sztywny przyrząd optyczny, którym dokładnie ogląda około 20 cm końcowego odcinka jelita grubego;
- endoskopia kapsułkowa – dzięki ruchom perystaltycznym jelit, połknięta mikrokamera przemieszcza się, wykonując zdjęcia ścian jelit;
- podwójny wlew kontrastowy jelita grubego – po podaniu środka kontrastującego i wpompowaniu powietrza do jelita grubego, możliwe jest wykonanie zdjęć RTG narządu;
- badanie na obecność krwi utajonej w kale – procedurę można wykonać samodzielnie w domu, ściśle przestrzegając zasad producenta testów;
- pomiar we krwi stężenia markera typowego dla nowotworów jelita grubego – antygenu karcynoembrionalnego CEA (ang. carcinoembryonic antygen);
- badania krwi: morfologia, stężenie kreatyniny, bilirubiny, białka, aktywności aminotransferazy asparaginianowej, aminotransferazy alaninowej, fosfatazy zasadowej.
Ostateczne potwierdzenie raka jelita grubego jest możliwe na podstawie wyniku badania histopatologicznego pobranego wycinka.
Rak jelita grubego – leczenie
Terapia raka jelita grubego dobierana jest indywidualnie dla każdego chorego, a o jej przebiegu decyduje szereg czynników. Wybór metody leczenia zależy miedzy innymi od dokładnej lokalizacji nowotworu, ogólnego stanu zdrowia czy typu histologicznego zmiany.
Podstawową metodą leczenia raka jelita grubego jest usunięcie zmiany nowotworowej w trakcie laparoskopii lub operacji otwartej. Często konieczna jest resekcja fragmentu jelita grubego – zabieg przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym. Bywa, że podczas operacji lekarz decyduje o założeniu stomii (tzw. sztucznego odbytu) – niewielkiego otworu w ścianie brzucha, przez który na zewnątrz z końcowego odcinka jelita grubego, do specjalnego worka, przedostaje się masa kałowa. Stomia bywa rozwiązaniem czasowym (do czasu aż okrężnica lub odbytnica zagoją się po operacji), niekiedy jednak towarzyszy choremu do końca życia. Operacja stworzenia stomii nazywana jest kolostomią.
W leczeniu raka jelita grubego wykorzystuje się również:
- chemioterapię – polegającą na podaniu choremu leków, które przenikając do krwiobiegu mogą niszczyć komórki nowotworowe w całym ciele;
- radioterapię –niszczenie komórek nowotworowych za pomocą wiązek promieniowania o wysokiej energii często ogniskujących się na naświetlanej zmianie;
- leki tzw. terapii ukierunkowanej molekularnie (leczenie celowane);
- leki biologiczne (biofarmaceutyki).
Rak jelita grubego – przerzuty i rokowania
Rak jelita grubego jest nowotworem złośliwym – oznacza to, że nacieka okoliczne tkanki, tworzy przerzuty do węzłów chłonnych oraz narządów odległych, np. otrzewnej, wątroby czy płuc.
Rokowania zależą w znacznym stopniu od zaawansowania choroby. W sytuacji raka jelita grubego ograniczonego jedynie do błony śluzowej, 5. letnie przeżycie notuje się u 100% chorych. Jeśli doszło do sytuacji, w której nowotwór jest w 4. stopniu zaawansowania, 5 lat po zakończeniu leczenia przeżywa około 25% chorych.
Rak jelita grubego – zapobieganie
Istnieją czynniki, które w pewnym stopniu zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. W pierwszej kolejności warto postawić na zdrową, zbilansowaną dietę, bogatą w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste. Posiłki należy przygotowywać zgodnie z zasadami zdrowego żywienia – preferowaną formą obróbki termicznej produktów jest gotowanie (również na parze), duszenie czy pieczenie w naczyniu żaroodpornym. Niewskazane jest spożywanie dużej ilości czerwonego mięsa, produktów tłustych, przetworzonych, smażonych, konserwowanych.
Zaobserwowano, że długotrwałe przyjmowanie leków na bazie kwasu acetylosalicylowego może zmniejszać ryzyko rozwoju niedziedzicznych polipów oraz raka jelita grubego u osób z zespołem Lyncha. Nie należy jednak stosować leków na własną rękę – przyjęcie każdego farmaceutyku powinno być skonsultowane z lekarzem.
Warto postawić na aktywność fizyczną, dbać o prawidłową masę ciała. Aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się nowotworu złośliwego jelita grubego, trzeba całkowicie rzucić palenie tytoniu oraz zredukować do minimum ilość wypijanego alkoholu.
Znaczącą rolę w profilaktyce raka jelita grubego odgrywają badania przesiewowe, które w Polsce są dostępne dla określonej grupy osób. Nie bez znaczenia jest również obserwacja organizmu i reagowanie na objawy mogące świadczyć o rozwoju nowotworu jelita grubego. Każdy niepokojący symptom należy zgłosić lekarzowi.
Rak jelita grubego – badania przesiewowe (skriningowe)
Wykrywanie zmian przednowotworowych oraz złośliwych w początkowej fazie rozwoju znacząco wpływa na rokowania związane z chorobą nowotworową. Niestety, wciąż mało osób korzysta z badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, do których należą: badanie kału na obecność krwi utajonej oraz kolonoskopia.
W Polsce dostępny jest program badań przesiewowych raka jelita grubego. Umożliwia on bezpłatne przeprowadzenie kolonoskopii osobom w wieku 50-65 lat lub w wieku 40-49 lat (jeśli w najbliższej rodzinie rozpoznano nowotwór jelita grubego), o ile nie miały wykonywanego badania w ciągu ostatnich 10 lat.
Wykonywana w ramach programu kolonoskopia umożliwia nie tylko lustrację jelita grubego, ale również usunięcie polipów o wymiarach do 15 mm oraz pobranie wycinków, które w dalszej kolejności poddawane są badaniu histopatologicznemu.
Źródła
- Jaroszyńska Zuzanna, Wiśniewska Katarzyna, Epidemiologia raka jelita grubego (C18-C21) w Polsce, Journal of Education, Healthand Sport 2021;11(10),143-156.
- Stelmach Monika, Rak jelita grubego to w Polsce niemal epidemia, dostęp: 17.02.2025.
- Wysocki Wojciech, Rak jelita grubego – przyczyny, objawy, leczenie i rokowania, dostęp: 17.02.2025.
- Potemski Piotr (i in.), Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na raka okrężnicy (C18) i zagięcia esiczo-odbytniczego (C19), Ginekologia w Praktyce Klinicznej – Edukacja, 2020, tom 6n nr 4, 247-256.
- National Cancer Institute of United States Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej oraz Fundacja Tam i z Powrotem, Co warto wiedzieć, rak jelita grubego, PRIMORO, Warszawa 2018, ISBN: 978-83-65908-63-6.
- Billau An, tłumaczenie i weryfikacja: Szymanik Magdalena, Rak jelita grubego: poradnik dla pacjentów, Informacje oparte na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej – wer. 2016.1, dostęp: 20.02.2025.
