Fizyczne czynniki rakotwórcze to przede wszystkim promieniowanie UV oraz promieniowanie jonizujące. Jakie choroby wywołują?
Spis treści:
- Czynniki rakotwórcze
- Czym są fizyczne czynniki rakotwórcze?
- Fizyczne czynniki rakotwórcze – promieniowanie UV
- Fizyczne czynniki rakotwórcze – promieniowanie jonizujące
- Źródła
Czynniki rakotwórcze
Czynniki rakotwórcze, zwane są inaczej nowotworowymi (co jest bardziej prawidłowym i precyzyjnym określeniem, gdyż odnoszą się do czynników wywołujących różnego rodzaju nowotwory, a nie wyłącznie raki, będące nowotworami złośliwymi pochodzenia nabłonkowego). Powodują one zmiany w materiale genetycznym komórki, co może zapoczątkować proces nowotworzenia. Z większością tych zmian organizm świetnie sobie radzi: naprawia uszkodzone DNA lub niszczy nieprawidłową komórkę. Gdy zmienione nowotworowo komórki o niekontrolowanych procesach wzrostu i podziału wymykają się spod kontroli układu odpornościowego dochodzi do ich niekontrolowanego rozrostu i powstania pierwotnej zmiany o charakterze złośliwym tzn. posiadającej zdolność do naciekania okolicznych tkanek i przerzutów do odległych tkanek i organów.
Do czynników zewnętrznych, wpływających na nowotworzenie należą:
- chemiczne czynniki rakotwórcze, np. substancje smoliste zawarte w dymie nikotynowym, azbest, metale ciężkie, aminy aromatyczne, alkohol,
- biologiczne czynniki rakotwórcze – drobnoustroje (wirusy, bakterie), posiadające zdolność powodowania mutacji genetycznej.
- fizyczne czynniki rakotwórcze.
Czym są fizyczne czynniki rakotwórcze?
Fizyczne czynniki rakotwórcze to elementy środowiska fizycznego, które mogą prowadzić do uszkodzenia DNA komórki, sprzyjającego powstawaniu nowotworów. Należą do nich między innymi:
- promieniowanie UV (ang. ultraviolet radiation),
- promieniowanie jonizujące (ang. ionizing radiation),
Fizyczne czynniki rakotwórcze – promieniowanie UV
Nadmierna ekspozycja na działanie promieniowania UV znaczenie zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory skóry – dotyczy to osób, które często korzystają z kąpieli słonecznych bez stosowania właściwych środków ochrony oraz korzystają z solariów, łóżek opalających. Skutki biologiczne oddziaływania promieniowania UV na organizm zależą między innymi od długości, natężenia fali oraz czasu ekspozycji.
Do grup zawodowych, szczególnie narażonych na wystąpienie nowotworu złośliwego skóry, należą osoby mające częsty kontakt z promieniami słonecznymi, czyli między innymi: ogrodnicy, rolnicy, budowlańcy, robotnicy drogowi, rybacy, marynarze, ratownicy wodni itp. Do rozwoju choroby bardziej predysponowane są osoby o jasnej karnacji, zamieszkujące tereny o znacznej ekspozycji na promieniowanie UV.
Najczęstszymi nowotworami złośliwymi związanymi z promieniowaniem UV są:
- rak podstawnokomórkowy skóry (ang. Basal Cell Carcinoma, BCC) – stanowiący około 80% wszystkich złośliwych zmian nowotworowych skóry;
- rak kolczystokomórkowy skóry (ang. Squamous Cell Carcinoma, SCC) – drugi pod względem częstości występowania nowotwór skóry;
- czerniak złośliwy (ang. Malignant Melanoma, MM) – najbardziej agresywny nowotwór skóry.
Aby ograniczyć ryzyko rozwoju groźnych nowotworów skóry, zaleca się unikanie ekspozycji na słońce w lecie, zwłaszcza w godzinach pomiędzy 10:00 a 15:00. Dodatkowo warto zakrywać ciało w słoneczne dni, a jeśli jest to niemożliwe, stosować kosmetyki z filtrem o wysokim faktorze. Należy pamiętać o zakładaniu dobrej jakości okularów słonecznych oraz nakrycia głowy (czapka, chustka, kapelusz).
Fizyczne czynniki rakotwórcze – promieniowanie jonizujące
Źródłem promieniowania jonizującego są radioizotopy pierwiastków rozpowszechnionych w przyrodzie i promieniowanie kosmiczne. Wysokoenergetyczne promieniowanie jonizujące (gamma i rentgenowskie) jest powszechnie wykorzystywane również w medycynie, w tym w terapii nowotworów, jednakże, ekspozycja na jego dużą dawkę może istotnie wpływać na zdrowie organizmu, w tym na wystąpienie choroby onkologicznej.
Na skutek promieniowania jonizującego, już po kilku latach od ekspozycji może rozwinąć się białaczka, po około 10 latach istnieje prawdopodobieństwo rozwoju szpiczaka mnogiego, raka płuca, raka gruczołu tarczowego, raka żołądka czy raka piersi.
Źródła
- Gośliński Jarosław, Najgroźniejsze czynniki rakotwórcze. Co powoduje raka?, dostęp: 17.12.2024.
- Ebisz Marcin, Brokowska Marta, Szkodliwe oddziaływanie promieniowania ultrafioletowego na skórę człowieka, Hygiea Public Healt 2015, 50(3), 477-473.
- Linet Martha S (i in.), Ryzyko kancerogenezy w następstwie napromieniania podczas diagnostycznych badań obrazowych, Onkologia po Dyplomie Tom 9, nr3, 2012, 5-29.
- Krajowy Rejestr Nowotworów, Substancje rakotwórcze, dostęp: 18.12.2024.
