Powstawanie komórki nowotworowej to skomplikowany proces, który jest efektem zmian/mutacji genowych, prowadzących do zaburzenia prawidłowych mechanizmów regulujących wzrost, podział oraz śmierć komórek. Mutacje te mogą być dziedziczne (na ich powstanie nie mamy wpływu) lub nabyte w ciągu życia – wówczas spowodowane są przez czynniki środowiskowe, takie jak np. palenie papierosów, niewłaściwa dieta, stres, czy narażenie organizmu na czynniki fizyczne, chemiczne lub biologiczne.
Spis treści:
- Czym jest komórka?
- Czym jest proces nowotworzenia?
- Czym jest komórka nowotworowa?
- Uszkodzenia DNA – mutacje genowe
- Źródła
Czym jest komórka?
Komórka jest najmniejszą częścią organizmu, zdolną do przeprowadzenia wszystkich podstawowych procesów życiowych. Budowa i wielkość komórki w ludzkim organizmie zależy od funkcji, jaką ma pełnić. Cechą wspólną ludzkich komórek jest ich sposób rozmnażania, przez podział. Komórki mogą się specjalizować, tworząc związki o określonym przeznaczeniu i funkcjach, zwane tkankami.
Istotną częścią prawie każdej dojrzałej komórki jest jądro zatopione w półpłynnej strukturze, zwanej cytoplazmą. We wnętrzu jądra znajdują się, między innymi, nitkowate cząsteczki kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), które na elementarnym poziomie posiadają strukturę podwójnej helisy, przypominającej kręcone schodki latarni morskiej. W DNA zapisany jest tzw. kod genetyczny, który steruje wszystkimi bieżącymi funkcjami życiowymi komórki, łącznie z rozmnażaniem – podziałami oraz zaprogramowaną śmiercią.
Czym jest proces nowotworzenia?
W ludzkim organizmie nieustannie trwa proces obumierania i powstawania nowych komórek. Poprawność tych procesów jest ściśle kontrolowana; jeśli na którymkolwiek etapie życia komórki dochodzi do uszkodzenia/mutacji DNA (zaburzeń w materiale genetycznym), jest ono usuwane przez molekularne mechanizmy naprawcze lub obarczona defektem komórka ulega apoptozie, czyli programowanej śmierci. Jeśli taki mechanizm zawodzi, nieprawidłowa komórka nabiera nowych cech i zmienia swoje funkcjonowanie, stając się komórką macierzystą nowotworu, jako warunek sine qua non wyposażoną w zdolność do niekontrolowanego wzrostu. O ile dynamika rozrostu klonu zmienionych nowotworowo (transformowanych nowotworowo) komórek jest na tyle duża, że wymykają się spod nadzoru układu odpornościowego, to dochodzi do powstawania nowotworu. W obrębie miejscowej zmiany nowotworowej zachodzi do powstawania nowych klonów komórek, nabywających zdolności do naciekania sąsiednich tkanek i/lub rozsiewania się z płynami ustrojowymi organizmu. Nowotwór o zdolności do ekspansji określany jest jako nowotwór złośliwy, nowotwór pozostający w miejscu – jako łagodny.
Czym jest komórka nowotworowa?
Komórka nowotworowa jest komórką, której cykl życia został zaburzony poprzez mutację genową. Ma zdolność niegraniczonego dzielenia się i nie ulega samozniszczeniu ignorując mechanizmy regulujące jej wzrost oraz umieralność. Budową i charakterem różni się od komórki prawidłowej. Komórki nowotworowe mają zdolność do naciekania pobliskich tkanek; mogą odrywać się od pierwotnego skupiska, tworząc tzw. przerzuty nowotworowe (to różni je od komórek zdrowych, lub komórek nowotworów łagodnych, które pozostają w określonym miejscu). Z upływem czasu, skupiska komórek nowotworowych dominują komórki zdrowe, niszcząc prawidłowe tkanki i zajmując ich miejsce.
Uszkodzenia DNA – mutacje genowe
Jak wspomniano wcześniej, mutacje w genach, które kontrolują podział komórkowy, naprawę DNA i inne ważne procesy, mogą prowadzić do powstania komórek nowotworowych. Mutacjom ulegają konkretne rodzaje genów:
- protoonkogeny – stymulujące wzrost i podział komórkowy. Gdy ulegają mutacji, stają się onkogenami i powodują niekontrolowany wzrost komórki;
- geny supresorowe (antyonkogeny) – hamujące podział komórek lub inicjujące naprawę uszkodzonego DNA. Gdy są zmutowane lub wyłączone, komórka traci zdolność do kontrolowania wzrostu i może zainicjować proces niekontrolowanego podziału;
- geny naprawy DNA – ich funkcją jest wykrywanie i naprawa uszkodzeń DNA. Jeśli ulegną mutacji, błędy genetyczne mogą się kumulować, a to zwiększa ryzyko tworzenia się komórek nowotworowych.
Jest wiele czynników, które mogą zapoczątkować zmiany w sekwencji DNA. Są to między innymi czynniki chemiczne (kancerogenne substancje takie jak np. benzen, arsen, itp.), fizyczne (promieniowanie ultrafioletowe, jonizujące, podrażnienia mechaniczne, włókna azbestu) oraz biologiczne (onkogenne wirusy i bakterie). Na uruchomienie procesu nowotworzenia duży wpływ ma styl życia. Do wzrostu ryzyka zachorowania na nowotwór złośliwy przyczyniają się: otyłość, mała aktywność fizyczna, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, niewłaściwa dieta, przewlekły stres czy niedobór snu. Wrodzone mutacje genowe mogą również powodować uszkodzenie DNA (są to tzw. predyspozycje dziedziczne, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka).
Źródła:
- Byczkowska Anna, Cykl komórkowy, czyli powtórka do sesji, dostęp: 16.11.2024.
- Prasałek Grzegorz, Komórka – budowa i funkcje. Jak działa komórka?, dostęp: 16.11.2024.
- Gośliński Jarosław, Co to są komórki nowotworowe?, dostęp: 16.11.2024.
- Kurcek Anna, Onkogeny, dostęp: 16.11.2024.
