Chemiczne czynniki rakotwórcze to substancje kancerogenne – ich kontakt z organizmem prowadzi do uszkodzeń/mutacji struktur cząsteczek DNA. Które z nich są szczególnie niebezpieczne?
Spis treści:
Czynniki rakotwórcze – podział
Czynniki rakotwórcze (czynniki rakogenne, czynniki onkogenne, karcynogeny, kancerogeny) uszkadzają strukturę cząsteczki DNA komórki, wywołując w ten sposób jej mutację. Ze zdecydowaną większością takich uszkodzeń organizm ludzki świetnie sobie radzi, naprawiając „zepsute” fragmenty DNA lub uruchamiając proces apoptozy czyli programowanej śmierci komórki dotkniętej mutacją. Jeśli te mechanizmy z jakiegoś powodu zawiodą, może dojść do powstania patologicznych, nowotworowych tkanek, które rozrastając się w niekontrolowany sposób, stopniowo wyniszczają organizm.
Czynniki rakotwórcze dzielimy na:
- fizyczne czynniki rakotwórcze: promieniowanie UV, promieniowanie jonizujące,
- biologiczne czynniki rakotwórcze: niektóre wirusy i bakterie,
- chemiczne czynniki rakotwórcze: niektóre substancje chemiczne.
Należy podkreślić, że nie wszystkie choroby o podłożu onkologicznym powstają na skutek działania czynników rakotwórczych. Mutacje genetyczne możemy również odziedziczyć po przodkach, powstają one także spontanicznie w procesie podziału komórkowego.
Wielu ekspertów podkreśla, że minimalizując kilka czynników ryzyka, można ograniczyć rozwój blisko 40% nowotworów złośliwych.
Chemiczne czynniki rakotwórcze
Chemiczne czynniki rakotwórcze to substancje chemiczne powodujące mutacje w DNA komórki, generujące wolne rodniki ingerujące w strukturę i funkcję DNA; stymulujące chroniczne stany zapalne tkanek i narządów.
Badania naukowe wskazują, że około 2% zgonów wywołanych chorobą onkologiczną związanych jest z działaniem syntetycznych związków chemicznych.
Do kancerogenów chemicznych zaliczamy między innymi:
Azbest
Azbest jest minerałem, który w przeszłości był wykorzystywany do produkcji wielu materiałów budowlanych, takich jak np. gonty dachowe, materiały podłogowe, ogniotrwałe materiały izolacyjne. Staje się niebezpieczny dopiero w momencie korozji prowadzącej do uwalniania mikroskopijnie małych włókien, które dostają się do pęcherzyków płucnych i tam pozostają, gdyż są nierozpuszczalne w płynach fizjologicznych. Spadek odporności organizmu „nosiciela” włókien azbestowych może doprowadzić do procesu nowotworzenia w tkance z azbestowymi depozytami. Okres utajony procesu przednowotworowego związanego z wdychaniem pyłów azbestu wynosi od 15 do 20 lat. W Polsce od 1997 roku zabronione jest wykorzystywanie azbestu w przemyśle.
Spaliny
Wdychanie spalin, zwłaszcza z silników Diesla, wpływa na rozwój raka płuca i prawdopodobnie raka pęcherza moczowego. Australijska organizacja Councill Cancer ogłosiła, że corocznie, w wyniku przebywania przez kilka godzin dziennie w oparach oleju napędowego, w organizmach minimum 130 osób pojawiły się komórki nowotworu złośliwego. Do grupy wysokiego ryzyka zalicza się w tym przypadku osoby pracujące między innymi w warsztatach samochodowych, na stacjach benzynowych, kolejarzy, kierowców.
Alkohol
Spożywanie alkoholu przyczynia się do powstania wielu groźnych nowotworów złośliwych, takich jak np. rak jamy ustnej, rak gardła, rak krtani, rak przełyku, rak piersi, rak wątroby. Aldehyd octowy (będący produktem metabolizmu alkoholu w organizmie) może powodować uszkodzenia DNA i hamować procesy jego odbudowy.
Substancje zawarte w dymie z papierosów
Palenie tytoniu (również bierne) jest odpowiedzialne za 85% przypadków raka płuc, powoduje również raka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, trzustki, nerek, piersi i pęcherza moczowego. Około 25-30% zgonów z powodu choroby nowotworowej ma związek z paleniem tytoniu. Zaprzestanie palenia zmniejsza ryzyko rozwoju schorzenia onkologicznego; korzyści zdrowotne rosną z każdym rokiem, w którym organizm nie ma kontaktu z dymem papierosowym.
Badania naukowe pokazują, że ekspozycja organizmu na niektóre metale ciężkie (zawarte również w dymie papierosowym) mogą sprzyjać rozwojowi chorób nowotworowych. Są to między innymi:
- arsen – może powodować raka wątroby, raka oskrzeli, raka piersi;
- nikiel – przyczynia się do rozwoju raka oskrzeli, raka płuc, raka nosa;
- kadm – jest czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na raka piersi;
- chrom – może przyczyniać się do rozwoju raka płuc.
Powyższe metale kumulują się w organizmie, przyczyniając się do uszkodzeń DNA. Metale ciężkie dostają się do organizmu nie tylko drogą wziewną; mogą być również wchłaniane przez skórę oraz dostarczane do przewodu pokarmowego wraz z pożywieniem.
Leki cytostatyczne
Leki stosowane w leczeniu nowotworów złośliwych ratują życie chorym na schorzenia onkologiczne, jednak stanowią zagrożenie dla pracowników służby zdrowia oraz osób zatrudnionych przy produkcji cytostatyków. Przedostają się one do organizmu drogami oddechowymi, poprzez kontakt skóry z lekami czy wydzielinami pacjentów. Aby zmniejszyć ryzyko narażenia organizmu na działanie cytostatyków (a tym samym rozwój nowotworów np. układu krwiotwórczego), należy stosować środki ochrony indywidualnej.
Źródła
- Gośliński Jarosław, Najgroźniejsze czynniki rakotwórcze. Co powoduje raka?, dostęp: 05.12.2024.
- Onkolmed, Czynniki nowotworowe – sprawdź co powoduje raka, dostęp: 05.12.2024.
- Krajowy Rejestr Nowotworów, Substancje rakotwórcze, dostęp: 05.12.2024.
- Lang Aleksandra, Długotrwałe wdychanie spalin czynnikiem rakotwórczym, dostęp: 05.12.2024
